یادداشت‌های روزانه جلال آل‌احمد- ۱۱۱

بکوشش: محمدحسین دانایی

همانروز و همانجا- 5 بعدازظهر

حالا که کم­کم دلم دارد تنگ ­می­شود و احساس تنهائی می‌کنم (بخصوص که دیروز و امروز احساس ­می‌کنم که درین شهر محبوسم، چون ماشین نیست که نیست.) می‌فهمم که در عین حال لذتی دارد این بی‌علاقگی و خود را به دست حوادث سپردن و می‌گویم پدرومادری داری که سال‌ها پیش به دوری از خودت عادتشان داده‌ای و عهدوعیالی که خانه‌ای دارد و نان‌وآبی و کاری داری که نه به دل خودت چنگی ­می‌زند و نه کسی چشم به‌راه کار تو است و کاری را هم که می‌توانی بکنی، در هر جا با یک تکه کاغذ و یک نوک قلم می‌توانی. پس چه عجله‌ای و چه دردسری و چه بیهوده شورزدنی؟! و احساس ­می‌کنم که آسوده‌ام و هر چه پیش ­آید، خوش ­آید. زندگی تهران و تجریش و آن کار احمقانه همیشه به انتظار تو است، هر چه دیرتر به آن برگردی، بهتر، یعنی هر چه دیرتر به ابتذال تن­ دربدهی و هر چه بیشتر لقمه‌ای از تن این ابتذال بکنی، بهتر و چند روزی که درین دایره مهلت ­داری و ازین اباطیل.

صبح از هشت تا 10 در پس‌کوچه‌های شهر قدمی ­زدیم که در ^[1]32 د.د.تیزه^[2] شده و حالا پر از مگس و خاک و کثافت است و گرما بحدی بود که بی طاقت بخانه برگشتیم و لیوان آبی و خوابیدم تا نیم ساعت بعدازظهر. و ناهار خوردیم و بعدازظهر بجای خواب، کتاب "سِر پرسی سایکس"^[3] را خواندم که در کتابخانۀ کوچک خانقاه هست و مطالبی در بارۀ خارک از آن درآوردم. "حمزۀ" صاحب­خانه می ­گفت در زاهدان "کامبوزیا"^[4]نامی هست و کلاته­ ای دارد و کتابخانه­ ای خصوصی و می ­شود ازو مطالبی درین باره شنید. فردا اگر پست بازی درنیاورد، می ­رویم زاهدان.

و صدای موتور آب بغل خانقاه که بلند شد و کله ­ام درد گرفت، رفتیم سراغ کار گِل، بیگاری در خانقاه. خیال­ داشته ­اند ضلع شرقی خانقاه را زیرزمین بسازند. صبح عمله ­ها آمدند و در حدود شش- هفت مترمربعی خاک حیاط را کندند و ریختند بالا. و ظهر نقشه­ ها بهم ­خورد و کار جور درنیامد، چون پول هر چیزی و مزد هر چیزی قرار بود از کیسه ­ای برود، از کیسۀ اخوان، یعنی فقرا و درویشان. و پیدا است که کار چه­ جور درمی­ آید. ناچار کار تعطیل ­شد و من دَنگم ­گرفت بیل بردارم و خاک­ ها را سر جایش بریزم و دیگران هم علیٌ و یکساعته خاک­ ها را سر جایش ریختیم و حیاط صاف ­شد. و یکساعتی بیگاری و دست ­هایم تاول ­زد و حالا هم قرار است برویم سراغ جناب سروان پرتقال­خر.

دیگر اینکه یادم­ رفت بنویسم، جزو کتاب ­های خانقاه­ ماهان یکی هم بود باسم "تاریخ تلگرافی". اسم نویسنده و دیگر مشخصاتش را یادم ­رفت یادداشت ­کنم و حالا در تقویم می­بینم آنرا جزو ازقلم ­افتاده ­ها ضبط­ کرده ­ام. این است که ضبط ­کردم، اگر تکرار نشده­ باشد، حوصله تجدیدنظر اصلاً نیست.

دیگر اینکه مطالعه­ ای در بارۀ ابزار کار هر شهر و ولایتی باید چیز جالبی از آب درآید، مثلاً در بارۀ بیل. در تمام طول این راه فقط عمله ­های کنار جاده بیل­ هاشان یکسان بود و ساخت فرنگ، جزو واردات، بیل ­های پهن نوک­ تیز که در تهران هم فراوان است، اما غیر ازین، در تمام کارهای زراعتی دیگر، هر محلی بیل بخصوصی دارند. در اصفهان بیل­ های مستطیل بلند و دُم­پهن، در یزد و اینجاها همچنان بلند و پهن، اما دُم­گرد و هر کجا یک جوری و همه هم ساخت آهنگری ­های محل، و جالب اینکه هیچکدام اسپرک ندارند.

دوشنبه 11 فروردین-  4 بعدازظهر-  اندر زاهدان 

دیروز صبح بالاخره با پست بم- زاهدان راه ­افتادیم، یک اتوبوس 23نفره با 45 نفر مسافر از بچه و کوچک ­و بزرگ و یک پسره در آن بود شکل کوچکی­ های "بهروز ملکی" (یک کلمه ناخوانا) که دائماً عَر می­زد و گاهی نان سنگک می­ خواست و گاهی تشنه ­اش بود و گاهی خوابش می­آمد و دیگر بچه ­ها را در عَروبوق واقعاً اداره­ می­ کرد. صدای او که بلند می­ شد، دیگران دست می­ گرفتند و نوحه­ خوانی شروع ­می­ شد.

نُه صبح از بم درآمدیم، 5/10 در "فهرج" برای ناهار ماندیم و دوازده راه ­افتادیم و ناهار و غذاهای بین راه هم که منحصر است به نان و تخم­مرغ و نمی­دانم اگر این نیمرو را هم بلد نبودند درست ­کنند، چه می­ کردند و ما چه می­ کردیم؟ دوازده که از "فهرج" راه­ افتادیم، سر ساعت یک "شوره­گز" بودیم. دو کیلومتر راهی که ریگ روان دارد و برای ماشین با آن عظمت و مسافر و بار قابل­ عبور نبود. مردها پیاده گز کردند تا آخر ریگ و ماشین بضرب "یاعلی مدد" و تخته زیر چرخ ­هاانداختن، درست سه ساعت همین یک تکه راه را آمد و مسافرها پیاده و زیر آفتاب و دم باد پر از شن. یک سوراخی بود مانند آب ­انباری­ چیزی، برادره تپید آن تو و ازین سه ساعت من هم یکساعتش را در سایۀ آن چاله بسر بردم و در بیکاری و دم­کردگی هوای آن و انتظار رسیدن ماشین. دو- سه­ بار بخودم گفتم که دیگر همچه راهی را نمی­ شود آمد. و بقیۀ وقت را به حرف­زدن با مقنی­ های همسفر و یک نظامی که از گیرافتادن دختری انگریزی در همین وضع حرف می­ زد و بعد هم به تیل­به­تیل ­بازی­کردن. و عجب چیزی است این بازی! همۀ ناراحتی را فراموشمان کرد، بخصوص که من چهار بار به هدف زدم و از دیگران جمعاً دو نفر دیگر هر کدام یک ­بار.

سرِ بلندی که ایستاده­ بودی، وقتی باد کمتر بود و شن در سطح زمین کمتر می­ آمد، ماشین ما پیدا بود که نزدیک است و دارد می ­رسد، اما باد که تند می­شد و شن در سطح زمین راه ­می ­افتاد، همه­ چیز را پشت سر خود بصورتی دور و رؤیائی و سراب­مانند درمی ­آورد. اولین ­بار بود که چنین مسئله ­ای را من بچشم می­ دیدم و همین دوری و نزدیکی دید، باعث شد که دو- سه ­بار مردم خیال­ کنند ماشین خراب ­شده و دارد عقب­ عقب می ­رود.