آندره گدار و طراحی موزه ایران باستان

بنا به روایت‌های تاریخی، این موزه  در پی پیشنهاد مرتضی قلی‌هدایت ملقب به «صنیع الدوله» شکل گرفت؛ هم او که نخستین رئیس مجلس شورای ملی بود. صنیع‌الدوله در فکر ایجاد موزه و اداره‌ای به نام اداره عتیقات برای سامان‌دهی وضع کاوش‌های تجاری بود؛ اما به این مقصود نرسید تا اینکه اولین موزه در سال ۱۲۹۵ خورشیدی به نام «موزه ملی یا موزه معارف» در یکی از اتاق‌های بزرگ وزارت معارف که در سمت شمال بنای مدرسه دارالفنون قرار داشت، تاسیس شد. در این موزه ۲۷۰قلم شی مفرغی، سفالی، شیشه‌ای، سلاح‌های قدیمی، مهر، اشیای چوبی، مرقعات، کتاب و منسوجات و نیز سکه نگهداری می‌شد. اشیای این موزه سرانجام در ۱۳۰۴خورشیدی به تالار آیینه عمارت مسعودیه منتقل شد.

آندره گدار، معمار فرانسوی در سال۱۳۰۸ خورشیدی برای تاسیس موزه و کتابخانه به ایران آمد و رسما کار خود را شروع کرد. کار ساخت موزه ایران باستان در ۲۱اردیبهشت سال۱۳۱۳ آغاز شد.

از آنجا که طرح و نقشه یک موزه باید با موضوع و اشیای داخل آن ارتباط و هماهنگی داشته و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط و پیوسته باشد، گدار با الهام از طاق کسری بنای موزه را طراحی کرده و دو معمار ایرانی به نام‌های «عباسعلی معمار» و «استاد مرادعلی تبریزی» اجرای آن را برعهده گرفتند.

استفاده از عناصر و مفاهیم معماری گذشته نظیر تاق کسری، قصرهای فیروزآباد، دیوارهای آجری و تزیینات وابسته به آن، به‌کاربردن جرزهای ضخیم، حیاط مرکزی، سلسله‌مراتب فضایی، اشکال هندسی و تناسبات به‌کاررفته در آنها، قرار گرفتن  روی صفحه و چند وجهی بودن دید به بنا، بیانگر تاثیر نهضت نئوکلاسیسیزم در اوایل دوره پهلوی اول، در طراحی بنا است. طراح، ایده ساخت یک بنای عظیم را در ذهن پرورانده؛ اگرچه به نور و روشنایی که از عناصر اصلی معماری ایرانی است توجه زیادی نکرده است. بنای موزه از کیفیت اجرایی مطلوبی برخوردار است و از آجر به عنوان مصالح غالب استفاده شده که هم به‌عنوان عنصری باربر و هم به‌عنوان عنصری تزیینی به کار گرفته شده است.

عناصر فضایی در این بنا به‌صورت خطی و حول محوری در امتداد شمال-جنوب که از مرکز ورودی اصلی می‌گذرد، در سه بخش ورودی، فضای نمایشی و بخش اداری به‌صورت متقارن سامان‌دهی شده‌اند. طراحی کلی ساختمان برون‌گرا و در ارتباط با محیط پیرامونی ساخته شده است. بنا در سه طبقه طراحی شده است که با دو راه‌پله بزرگ به یکدیگر مرتبط می‌شوند.

سردر مرتفعی که با الهام از طرح ورودی ایوان مدائن احداث شده، در کنار پنجره‌های چوبی که با ریتمی یکنواخت تکرار می‌شوند، کالبد اصلی موزه را تشکیل می‌دهند. آندره گدار، شکل‌گیری هنر اسلامی را بیش از آنکه مبتنی بر فرم و تکنیک بداند، مبتنی بر فکر و روح سازنده آن می‌داند؛ به‌طوری‌که اثر هنری تجلی‌بخش و منعکس‌کننده روح هنرمند است.

در واقع گدار هنر را از منظر آن اندیشه و فکری که پشت اثر هنری قرار گرفته است، می‌نگرد و بیش از آنکه به فرم و تکنیک در یک اثر هنری همچون معماری اشاره کند، به محتوا و نگره‌ هنرمند توجه دارد. وی بر این باور است که امروزه دیگر هنر را نباید از منظر مصالح یا سنگ و آجر یا مهارت و تردستی صنعت‌کار نگریست، بلکه آن فکر و روح جمعی ملت است که آثار هنری یا سبک و اسلوب خاص را می‌آفریند.

در این راستا گدار روح حاکم بر معماری یونان را روح موزون‌پسند، روح حاکم بر معماری رومی را نظم، قدرت و فایده‌مندی و روح حاکم بر معماری بیزانسی را آمیزه‌ای از روح آسیایی و یونانی و روح حاکم بر ساخت کلیساها را اندیشه پرستش و نیایش تلقی می‌کند.

کهن‌ترین اشیای به نمایش درآمده در موزه ایران باستان مربوط به دوره‌های گوناگون پارینه سنگی از مرحله قدیم آن تا اواخر دوران مذکور است. قدیمی‌ترین دست‌ساخته‌های این بخش که از سنگ کوارتز ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانه‌ای در شرق مشهد هستند که بیش از یک میلیون سال قدمت دارند.

از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش گنجی مربوط به استان گیلان و آثاری است که در نزدیکی مهاباد کشف شده که حدود ۷۰۰ تا ۴۰۰هزار سال قدمت دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و جدید نیز آثار جالب توجهی در سالن موزه به چشم می‌خورد که بین ۲۰۰هزار تا حدود ۱۰هزار سال قدمت دارند.

منبع: هنرآنلاین، معماری آندره گدار ، بیژن شافعی