امتیازنامه‌های مهم عهد قاجار
در واقع به‌رغم اینکه پرتغالی‌ها و هلندی‌ها نیز از چند قرن قبل در جنوب ایران و خلیج فارس حضور داشته‌اند، اما از آنجا که به لحاظ نظامی چندان مساله ساز نبوده‌اند، روابط تجاری و اقتصادی شان با ایران محدود بوده است. در زیر شماری از مهم‌ترین امتیازهای اقتصادی دوره قاجار از نظرتان می‌گذرد:
روس‌ها:
۱- امتیاز تاسیس بانک استقراضی روس که از طریق دادن وام به شاه و رجال سیاسی، نقش مهمی در تحکیم نفوذ روسیه در ایران داشت.
۲- امتیاز ساختن راه انزلی به قزوین از طرف ناصرالدین‌شاه
۳- امتیاز ساخت راه تهران به همدان
۴- امتیاز استخراج معادن قراجه داغ در آذربایجان در سال ۱۳۱۶ ق، به مدت ۷۰ سال
۵-امتیاز انحصار صید ماهی در خزر در زمان ناصرالدین شاه و تمدید آن در زمان مظفرالدین شاه
۶- پس از آنکه امین السلطان، مقدمات سفر اول مظفرالدین‌شاه را به فرنگ فراهم کرد، برای تامین سفر شاه به دولت روسیه متوسل شد و روسیه هم از طریق بانک استقراضی در تهران (که تابع دولت روس بود ) وامی را به مبلغ ۵/۲۲ میلیون منات طلا با سود ۵ درصد و به مدت ۷۵ سال به ایران داد. گمرکات ایران (به غیر از گمرکات فارس و جنوب ) به عنوان ضمانت در اختیار روس قرار گرفت.
۷- برای تهیه مقدمات سفر دوم مظفرالدین شاه به فرنگ، دوباره امین السلطان مبلغ ۱۰ میلیون منات (روبل) از بانک استقراضی از روسیه قرض گرفت. در مقابل این وام، دولت روسیه تعرفه جدید گمرکی را به ایران تحمیل کرد.
امتیازات فرانسوی‌ها:
امتیاز کاوش‌های باستان شناسی در ایران به مدت نامحدود در زمان مظفرالدین شاه و آمدن یک محقق معروف به نام دِمُرگان به ایران.
امتیازات انگلیسی‌ها:
۱- امتیاز خرید و فروش تنباکو به یک انگلیسی به نام تالبوت.
۲- امتیاز احداث خط تلگراف بین تهران تا بلوچستان (که از کاشان، یزد، و کرمان می‌گذشت) برای اتصال به هند. در واقع هدف اصلی انگلیس برقراری ارتباط تلگرافی بین اروپا تا هند بود که از ایران می‌گذشت.
۳- اعطای امتیاز استخراج کلیه معادن فلزات (غیر از فلزات قیمتی) و نفت و زغال سنگ به بارون جولیوس رویتر، در زمان ناصری که موجب اعتراض مردم و حیرت اتباع خارجی دیگر کشورها شد.
لرد کرزن ( Lord Curzon) که بعدها به وزارت خارجه انگلیس رسید، در کتابش (ایران و مساله ایران ) می‌نویسد:
«وقتی که امتیاز رویتر منتشر شد، مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق العاده کلیه منابع صنعتی کشور به بیگانگان بود و این کار بود که هیچ گاه در تاریخ سابقه نداشت و حتی شاید خواب آن را هم کسی نمی‌دید.»
ناصرالدین شاه سرانجام در برابر فشار سیاسی روسیه و مخالفت افکار عمومی داخلی، این امتیاز را لغو کرد و چون رویتر دست از دعاوی خود برنمی داشت شاه ناچار شد امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی را به او بدهد.
۴- اعطای امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی به رویتر که به دنبال آن حق چاپ اسکناس هم به آنها واگذار شد و به این ترتیب شریان اصلی نقل و انتقال سرمایه و پول در ایران به دست انگلیسی‌ها افتاد.
۵- اعطای امتیاز نفت به دارسی با وساطت امین السلطان صدراعظم در عهد مظفرالدین شاه به مدت ۶۰ سال
با توجه به اهمیت مساله نفت لازم است در این باره کمی توضیح دهیم.
از این زمان به بعد، ابتدا چاه‌های نفت در قصر شیرین به نفت رسید. سپس دارسی، شرکتی را در ۱۹۰۳ (۱۳۲۱ ق) در ایران تاسیس کرد، سپس حفاری را به مناطق جنوبی‌تر ایران منتقل کردند.
اقدامات اولیه نشان می‌داد که در این مناطق نفت زیادی وجود ندارد. حتی تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند، اما حفاری در مسجد سلیمان ادامه یافت.تا اینکه در ۱۹۰۸ (۱۲۸۷ ش) به نفت رسیدند. از این زمان معلوم می‌شود که ایران دارای منابع زیادی نفت است.
چند ماه بعد در ۱۹۰۹ شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه ۲ میلیون لیره تاسیس شد و در لندن به ثبت رسید.
توسعه عملیات نفتی در ایران بین سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۴ که جنگ جهانی اول شروع شد، با سرعت ادامه یافت. تا سال ۱۹۱۴ سی حلقه چاه نفت در مسجد سلیمان حفر شد. در سال ۱۹۰۹ شرکت نفت قراردادی با شیخ خزعل منعقد کرده و بخشی از اراضی آبادان را برای تاسیس پالایشگاه از او خرید.
به موجب قراردادی دیگر که شرکت با شیخ خزعل داشت، حفاظت آبادان به عهده شیخ خزعل سپرده شد.
در ۱۹۱۲ نخستین محموله نفتی ایران به صورت نفت خام صادر شد.
۶- دریافت وام به مبلغ ۵۰۰ هزار لیره انگلیس از بانک شاهنشاهی ایران (که یک موسسه انگلیسی بود) برای پرداخت خسارت مورد ادعای تالبوت بابت لغو قرارداد امتیاز تنباکو از طرف دولت ناصری با سود ۶ درصد. این نخستین وامی بود که ایران در عهد قاجاری از خارج می‌گرفت.
۷- پس از آنکه ایران در عهد مظفرالدین شاه برای تامین اولین سفر شاه به فرنگ از روس‌ها وام گرفت، انگلیسی‌ها هم برای آنکه از این رقابت عقب نمانند، وامی را به ایران دادند به مبلغ حدود ۴۱۳ هزار لیره انگلیس با سود پنج درصد و به مدت ۱۵ سال.