تنظیم بودجه مملکت به صورت کتابچه
مع‌هذا یکى قانون می‌خواند و یکى می‌گوید عمل مالیه اختصاص به مجلس دارد. این مساله صحیح است، ولى اصلاح و ترتیب و پیشنهاد مالیه با جناب وزیر مالیه است و رد و قبول آن با مجلس است و نیز بودجه‌هاى تمام وزارتخانه‌ها را باید وزیر مالیه از روى دقت ملاحظه نمایند و ترتیبات آن را معین کنند، آن وقت به مجلس بدهند و مجلس نظر کرده، رد و قبول را معلوم کنند:
آقا سیدحسن تقى‌زاده: این کتابچه‌ها که فرستاده شده بودجه نیستند که به کمیسیون مالیه آمده، اما اینکه از وزیر مالیه اظهار تشکر می‌شود این از حسن نیت ما است، و الا ما از وزیر مالیه‌هاى عالم و غیرعالم هیچ تفاوتى در مالیه مشاهده نکردیم. فقط می‌گویند باید بودجه را به همان حکام رجوع نمایید که حکام بگیرند و در اول هر سال هم می‌گویند که امسال اول. سال مشروطه ما است و نمی‌توان غیر از این ترتیب رفتار کرد پارسال ناصرالملک اینجا ۹ قاعده برای مالیات اظهار کرد و گفت امسال نباید از طرف وزیر مالیه کسى در ولایات گذاشته شود و ترتیب دیگر داد باید به همان حکام واگذار کرد.
امسال هم همان است. بنده عرض می‌کنم که وزیر مالیه باید بودجه را جزئا وکلا ملاحظه کرده جرح و تعدیل نماید و پیشنهاد مجلس کند، نه اینکه اگر در جایى ببیند که حقوق بی‌جا و بى‌اندازه است چیزى نگوید باید انگشت را روى این بگذارد و بگوید که آن غلط است، اگر بخواهند به این ترتیب پیش برود و از حقوق بی‌جا کم و کسر نشود که اصلاح سایر خرابی‌ها گردد، هیچ فایده نخواهد داشت.
آقاى حاج امام جمعه: این مطلب دو صورت دارد، یکى اینکه ببینیم تعدیل بودجه با وزیر مالیه است یا با مجلس؟ اینکه می‌گویید با وزیر مالیه است صحیح است و بنده تصدیق می‌نمایم و پارسال وقت اصلاح بودجه وزیر مالیه هم در مجلس بود و آقایان هم باید در نظرشان باشد که بنده چقدر اصرار کردم که این کار خارج از وظیفه مجلس است باید بودجه را وزیر مالیه جرح و تعدیل نماید و بفرستد به مجلس آن وقت مجلس در آن نظر بکند. ولى افسوس که پارسال کسى با من هم عقیده نشد، اما این که گفته شد که باید بودجه‌ها معین شده و جمع و خرج مملکت از هر جهت معین باشد و این بودجه که پارسال مجلس به غلط یا صحیح اصلاح نمود! حالا باشد در این قول شریک نیستم، زیرا که ما دو قسم مخارج داریم یکى مخارج جاریه که آن را تمام وکلا بلکه جناب وزیر مالیه هم می‌دانند و دیگرى هم خرج عادى است مثل خرج اردو و غیره و این قبیل مخارج امسال زیاد خواهد شد و این مخارج شاید تا آخر سال هم معین نشود، آن وقت کتابچه‌ها چهار ماه به آخر سال مانده به ولایات فرستاده خواهد شد.
در این صورت مالیات امسال هم مثل پارسال یک ثلث آن در محل لاوصول خواهد ماند. پس نتیجه عرض خود را اظهار می‌دارم که اگر جناب وزیر مالیه در کتابچه‌هاى پارسال جرح و تعدیلى لازم می‌دانند زودتر به کتابچه‌ها نظر نموده تنقیح شده و به ولایات فرستاده شود، زیرا که فرستادن کتابچه‌ها مثل یک فوج سرباز است که برای وصول مالیات بفرستند.
وزیر مالیه: بودجه‌هاى استمرارى وقتى که یک دفعه دیده شد آن می‌ماند دیگر لازم نیست که همیشه ملاحظه شود، اما این که پارسال مجلس مالیه را جزء‌جزء رسیدگى کرده و جرح و تعدیل نمود خیلى فواید و ملاحظات در آن منظور بود، زیرا ترتیبى در کار نبود و فقط مالیاتى می‌گرفتند و تقسیم می‌کردند و مجلس این جرح و تعدیل را نمود چون ۶ کرور کسر داشتیم و محل هم نداشتیم. مجلس به واسطه نفوذى که داشت خیلى به موقع بود، ولى امسال بنده در این باب رای ندارم که دوباره بودجه‌ها جرح و تعدیل شوند و این ترتیب به اصل بودجه کارى ندارد، اما اینکه امسال چیزى از خانه‌ها گرفته شود یا این که مالیات جدیدى به اهالى تحمیل شود آنها را باید ملاحظه و تصویب نمایند، و الا بودجه پارساله به هیچ‌وجه احتیاج به تجدیدنظر ندارد.
آقا میرزا مرتضى قلیخان: در باب کتابچه‌ها عقیده بنده همان است که جناب وزیر مالیه فرمودند و محتاج به تجدیدنظر و جرح و تعدیل نخواهد بود، اما در باب مخارج زیادى همان‌طور است که آقاى تقى‌زاده فرمودند باید وزارت مالیه آن را معین کرده پیشنهاد نماید و گمانم این است که این مساله هم تا پنج،شش ماه طول بکشد و تا بودجه وزارت‌ها در مجلس جرح و تعدیل گردد، وقت لازم است. به‌علاوه در سه فقره جمعى که پارسال اصلاح شده هنوز معلوم نیست که میزان آنها چقدر شده! پس خوب است کتابچه‌ها زودتر فرستاده شود و خود وزیر مالیه هم صورت عملکرد این سه فقره جمع و مخارج زیادى را معین نمایند و تا آن وقت مجلس هم بودجه وزارتخانه‌ها را تصحیح کند آن وقت یک کتابچه کل بودجه مملکت از روى ترتیب صحیح نوشته شود.