ورود هیات تجاری ژاپن به ایران

به این ترتیب، نخستین هیات در ۱۷ فروردین ۱۲۵۹ ش. با کشتی جنگی هیته (هیه) که برای مقاصد نظامی عازم اقیانوس هند بود، بندر کوبه را به مقصد ایران ترک کرد و بعد از ۴۵ روز طی مسیر، در ۳۱ اردیبهشت به بندر بوشهر رسید. ماساهارو یوشیدا، رئیس هیات اعزامی از یک خانواده اصیل و طرفدار نوگرایی و اصلاحات در عصر میجی بود.

دیگر اعضای هیات که در این سفر یوشیدا را همراهی می‌کردند، عبارت بودند از: نوبویوشی فوروکاوا (از ستاد ارتش)، ماگوا یجیرویوکویاما (از شرکت بازرگانی اوکورا)، ماسجیرو تسوچیده (بازرگان)، ایواتارو آسا (بازرگان) و توکا ودونرگیر (بازرگان) و یک هندی به نام رام چندر به‌عنوان راهنما و مترجم که در بندر بوشهر به آنها پیوست. هیات مزبور مورد استقبال حاجی محمد خان کارگزار وزارت امور خارجه قرار گرفت و بعد از اقامت، با حاجی محمدبهادرخان حاکم بوشهر ملاقات کردند.

به نظر می‌رسد این هیات بیش از آنکه سیاسی باشد، تجاری بود و در مجموع ۴ نفر تاجر و نماینده شرکت‌های تجاری عضو این هیات ۶نفره بودند. نوئیدا که در یک دوره مامور مذاکره با ایران بود، در این باره می‌گوید که هیات تجاری بود و هدف اولیه‌اش معرفی کالا‌های ژاپنی به ایرانیان بود. «این گروه ماموریت داشت که (نمونه‌هایی از) کالاهای ژاپن را به ایران ببرد و معرفی کند.

گویا در ایران این امتعه مورد پسند واقع شد و همه آن به فروش رفت و بازرگانان عضو هیات با احساس توفیق در کار خود به ژاپن برگشتند. البته این نظر بر خلاف نظر فوروکاوا است که هیات را همراهی می‌کرد. او در سفرنامه خود ایرانیان را متهم می‌کند که فرق کالای خوب و بد را نمی‌دانند و نوشته است: «ایرانیان فرق دوغ و دوشاب را نمی‌دانند» و بدیهی است که ایران بازار خوبی برای کالاهای ژاپنی نخواهد بود.

این نظر البته قابل قبول نیست، زیرا ایرانیان سال‌ها بود که از اجناس اروپایی استفاده می‌کردند و برایشان اعتماد به کالای جدید دشوار بود. برای هیات ژاپنی تبلیغ اجناس ژاپنی در اولویت بود، زیرا به‌دنبال آن بودند تا برای تولیدات خود بازار مصرفی پیدا کنند و ترکیب این هیات نیز مؤید این نظر است که تجارت، نخستین هدف ژاپنی‌ها بود.

یوشیدا فرد باهوشی بود و در مدت اقامت خود به‌ویژه در مسیر تهران، اطلاعات ارزشمندی درخصوص آداب و رسوم، مالیات‌ها، جمعیت، نظام قانون تولیدات و محصولات مصرفی تهیه کرد. هیات ژاپنی در بوشهر یک نمایشگاه برگزار کرد و اجناس خود را در معرض تماشای تجار ایرانی و خارجی مقیم بوشهر به‌ویژه انگلیسی‌ها قرار داد. ژاپنی‌ها قصد داشتند تا با عرضه کالا به همتایان ایرانی، آنها را ترغیب به تجارت با ژاپن کنند و کالاها شامل چای، منسوجات و مقداری از لوازم لوکس می‌شد. هیات ژاپنی در بوشهر مقدار چایی را که همراه خود داشتند، به لحاظ قیمت۱۱۰۰۰ روپیه برآورد کرده بودند.

با توجه به اینکه چای ژاپنی در بازار ایران وجود نداشت و بعد از این نیز واردات آن ادامه نیافت، می‌توان گفت که این نخستین چای ژاپنی بود که وارد ایران شد. در احصائیه گمرکی سال ۱۲۹۸ش واردات مقداری چای ثبت شده است و از این سال به بعد، چای در اقلام صادراتی ژاپن به ایران قرار گرفت.

یکی از ایرانیانی که در معرفی کالاهای ژاپنی نقش داشت، ابراهیم‌خان صحافباشی بود که در مسافرت خود به ژاپن سخت تحت تاثیر ترقی و پیشرفت آن کشور قرار گرفت. او مقداری از اشیای ساخت ژاپن از اوساکا، کوبه و یوکوهاما خریداری کرد که این اشیا عموما برای تزئین بودند. وی خانه و مغازه خود را با آنها آراست و این اقدام موجب شگفتی فوکوشیما سیاح ژاپنی شد.

هیات یوشیدا ماساهارو به دنبال آن بود تا ابتدا یک برآورد و گزارش از شرایط تجاری تهیه کنند و چنانچه به نفع آن دولت بود، به‌طور جدی با ایران وارد معامله شوند. در پیش اشاره شد که یوشیدا طبق دستورالعمل از دولت متبوع خود، ابتدا وظیفه داشت تا شرایط تجاری را در نظر بگیرد. طبق آن «نخست باید توجه کنید و سود و زیان را بسنجید و موجبات آن را بررسی کنید.

اگر دریافتید که بنا بر برآوردتان ایران بازرگانی نخواهد داشت، راهی پیدا کنید که از بستن پیمان دوری کنیم. اگر هم ببینید که بازرگانی با ایران سود دارد، در این کار تدبیر کنید و چیزی بروز ندهید.» در گزارش تامسون وزیرمختار انگلستان هم اشاره شده که هیات، هدف تجاری داشت و ژاپنی‌ها به‌دنبال آن بودند که برای گرفتن امتیازات تجاری یک هیات را به سفارت بفرستند تا چنانچه مذاکرات جدی باشد، بتوانند برای اخذ کامله‌الوداد با طرف ایرانی مذاکره کنند.

منبع: محمد چگینی، «رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ اﯾﺮان و ژاﭘﻦ از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﻬﻠﻮی اول»، تاریخ روابط خارجی، ۱۳۹۶.