تطور معماری مدرن در شهر تهران
معمـاری «کـارت پسـتالی» عنـوانی بود که مورخان به معماری متجدد این دوره دادند. ورود مصالح جدید و فنون وابسته به آن باعث بروز تغییـرات عمـده در صنعت معماری شد. پیش از آن، نوآوری‌هایی توسط بعضی از معماران بـا به‌کارگیری بعضـی از عناصـر و یـا احداث ساختمان‌های مرتفع با روش‌های سنتی و به‌کارگیری تزئینات ایرانی صورت می‌گرفت.
مسجد سـپه سـالار مثال خوبی برای نشان‌دادن تاثیر معماری غرب و ترکیب آن با سـلیقه معمـاری ایرانـی اسـت. بـه‌وجـود آمـدن محله‌های مختلف در شهر یکی از ویژگی‌های چشمگیر شهر تهران تا تبدیل شدن آن به کلان‌شهر بـود.
از زمـان تاسیس شهر تهران تا اواسط دوره ناصرالدین شاه قاجار، معماری ایران به همان سبک و سیاق اصفهانی که یکـی از سه شیوه معماری بومی آذربایجان است، پیش می‌رود. «هرچند خاستگاه این شیوه، شهر اصـفهان نبـوده، ولـی در آنجا رشد کرده و بهترین ساختمان‌های آن سبک در این شهر ساخته شده‌اند.»
افول کامل این شیوه از زمان محمدشاه آغاز شد و از آن پس شیوه دیگری جانشین شیوه اصفهانی نشـد. زیـرا در تحولات معماری از آن به بعـد تاثیر غـرب غالـب بـود. تهـران نیـز از ایـن رونـد مسـتثنی نمانـد. سـفرهای ناصرالدین‌شاه به اروپا و بازدید از پایتخت‌های مطرح مانند لندن، پاریس، وین و حتی اسـتانبول، زمینـه‌ای بـرای مقایسه پایتخت ایران با این شهرها به‌وجود آورد.
سلطنت طولانی او نیز باعث شـد تا وی فرصـت کـافی بـرای ایجاد تغییرات در داخل شهر را داشته باشد و دست به توسعه این شهر بزند. اولین کلنگ توسعه محـدوده جدیـد شهر تهران طی مراسمی با حضور درباریان، اعیان، تجار و سفرای کشورهای خارجی در سال ۱۲۴۲ به زمـین زده شد.
در طول یک دهه، شهر جدید با به‌کارگیری اصـول مهندسـی آن روز احـداث شـد. دوازده دروازه، بـه تعـداد دوازده امام شیعه به منظور ایجاد ارتباط بهتر و آسان‌تر از طریق جاده‌ها به شهرهای دیگر سـاخته شـد. نیـاز بـه نوآوری و تغییر سیمای شهر، تدریس سرفصل‌های نوین در زمینه معمـاری غربـی و پـرورش معمـاران جدیـد در مدرسه دارالفنون را ایجاب کرد. بناهایی به سبک معماری غربی با شیوه‌های سنتی، با اسـتفاده از تیـر و تختـه و آجر و خشت تا ورود مصالح ساختمانی جدید از قبیل آهن، بتن مسلح و شیشه براساس ایـن تفکـر مـدرن و در همین زمان احداث شد.
به عبارت دیگر، روند مدرنیزاسیون، خدمات نوینی را از طریق نهادها و موسسـات جدیـد ایجاب می‌کرد که نیازمند معماری و فضای مناسب بود. به نحوی که ساختمان‌های سنتی دیگر نمـی‌توانسـتند از عهده نیازهای جدید برآیند. نیازهای جدید دولت، چه در عهد قاجار و چه در عهد پهلوی تغییرات عمده‌ای در ساختار اقتصادی، فرهنگـی و اجتماعی پدید آورد.
نیاز به قانون و اجرای آن در دستور کار عصر مدرن قرار گرفت. نهادهـای دولتـی از قبیـل وزارتخانه‌ها، بانک‌ها، شهرداری و کاخ دادگستری دست در دست هم دادند تا چهره شهر را بیش از پـیش عـوض کنند. به عرصه آمدن اتومبیل و تکنولوژی‌های جدید حمل‌ونقـل، منجـر بـه تغییراتـی از نـوع دیگـر شـد.
ایجـاد خیابان‌های مستقیم و هموار به منظور استفاده بهینه از این وسیله جدید باعث شد بعضی از محلـه‌ها و باغـات از بین بروند تا بافت شهر گسترش پیدا کند. خیابان‌های جدید سنگفرش و نام‌گذاری شدند، برای امنیـت عـابران، پیاده‌روها احداث شد و قوانین مربوط به عبور و مرور تدوین و اجرای آن به افراد مسوول سپرده شد.
منبع: لوکس، آرمان و امیلیا نرسیسیانس، «نقش جامعه ایرانیان ارمنی در ظهور معماری مدرن شهر تهران»، مطالعات اجتماعی ایران، ۱۳۸۸.