مشروطه، مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر
مشروطه در همه جای دنیا مصدر خیر بوده است و در ایران نیز همچنین. اگرچه کشور ما آنچنان که شاهد بودیم به‌دلیل کم‌تجربگی و نیز غرض‌ورزی‌های بسیار از برکات و ثمرات مشروطه بهره چندانی نگرفت. درحالی که چنین نهضتی هنگامی‌که در ۱۸۵۳ در ژاپن اتفاق افتاد، موجب شد فضایی از رشد و توسعه به دلیل آزادی‌های سیاسی-اجتماعی مستقر در ساختار مشروطیت در آن کشور ایجاد شود و ژاپن را از کشوری پرت و دور افتاده در سال ۱۸۶۸ به کشوری که با بیشتر کشورهای بزرگ دنیا رابطه دیپلماتیک دارد، تبدیل کند. این رشد و توسعه به نحوی بود که در سال ۱۹۰۴ کشور ژاپن توانست در جنگ با یکی از امپراتوری‌های عظیم آن زمان یعنی روسیه طی یک نبرد دریایی شدید بر آنها غلبه کند و روس‌ها در سال ۱۹۰۵ مجبور شدند که معاهده پورتموث را امضا کنند. همین شکست باعث شد که سر و صدای بسیاری در روسیه برپا شود و مردم این کشور مطالبات تازه‌ای را طلب کنند و در نتیجه تزار نیکلای دوم مجبور شد به مردم آزادی‌های بیشتری بدهد و مجلس دوما را تقویت کند و همین مساله بر وضعیت ایران نیز تاثیر گذاشت و نیروهای آزاد اندیش ایران با فشار بر حکومت مظفرالدین شاه، وی را وادار به صدور فرمان مشروطیت کردند.
من همچنان معتقدم بزرگ‌ترین حادثه تاریخ معاصر ما قیام مشروطیت است اما موانعی که در طول تاریخ بر سر این نهضت حق‌طلبانه ایجاد شد، فضا را برای بهره‌برداری مناسب و کافی از آن محدود کرد و نتیجه آن شد که قانون مشروطه که خواهان حقوق برابر برای تمامی افراد جامعه بود، در عمل بر اثر هوس‌های قدرت‌طلبانه پادشاهان دیکتاتور به قانونی بر صفحه کاغذ مبدل شد. اگر امروز از قانون صحبت می‌شود، نتیجه طبیعی نهضت مشروطیت است. اگر امروز و هر روز دیگری می‌گوییم حق داریم درس بخوانیم، آزادی بیان و قلم داشته باشیم و... تمامی آنها وام‌دار نهضتی است که از زمان مشروطیت آغاز شده است. ما قبل از مشروطه چیزی نداشتیم و سرنوشت ما به دست سلاطین خودکامه‌ای بود که براساس منافع شخصی و گروهی خودشان مردمان را مطیع می‌ساختند نه منتقد و معترض (همچنان که سلاطین قاجار عمل کردند.) و تمام سرمایه‌های ملت را صرف هوا و هوس‌های شخصی و مسافرت‌های پر هزینه اما کم فایده کردند.
منبع: بخشی از گفت‌وگو با مرحوم عبدالحسین نوایی در سمینار بین‌المللی نهضت مشروطه در سال ۱۳۷۸.