عوامل موثر بر رشد صادرات فرش در قرن نوزدهم

رقابت دولت‌های اروپایی جهت انزوای عثمانی و گسترش تجارت با شرق سبب کشف راه‌های آبی و منجر به کشف آمریکا، تسلط بر هند و راهیابی دولت‌های اروپایی یکی پس از دیگری بر خلیج‌فارس شد. رشد شهرنشینی و ایجاد طبقه بورژوازی به شکل‌گیری تجارت دولت‌های اروپایی و گسترش تجارت ادویه، ابریشم و شمش طلا در معاملات جهانی منجر شد. از سویی با ظهور انقلاب صنعتی در انگلیس، کارخانجات صنعتی به مواد خام اولیه و بازاری برای فروش محصولات صنعتی خود نیاز داشتند که با کشف راه‌های دریایی و گسترش ارتباطات تجاری به‌ویژه در خلیج‌فارس، تولیدات و منسوجات صنعتی به سوی ایران سرازیر شد.

با توجه به وضعیت حاکم بر جامعه ایرانی طی قرون ۱۸و ۱۹و ایجاد رابطه تجاری در طی این دو قرن امتیازاتی به این دولت‌ها داده شد. دراین دوره بخش زیادی از رابطه اقتصادی ایران تحت‌تاثیر منسوجات صنعتی و افزایش حجم واردات از این کشورها قرار داشت و تراز بازرگانی ایران را منفی ساخته بود. ابریشم کالای اساسی و اقتصادی ایران به واسطه امراض دچار کاهش و نوسان شد. دولت ایران برای جبران و جایگزینی در صادرات به سوی کالا‌های دیگر روی آورد. از سویی با شرایط جغرافیایی حاکم بر ایران، کشت محصولات کشاورزی مانند: پنبه، برنج، غلات و تریاک به‌عنوان جایگزین مطرح شد اما از آنجایی که با ظهور کارخانجات صنعتی پارچه‌های پنبه‌ای و برخی کالاهای مصرفی (چای، قند و شکر) به ایران وارد شد، این‌بار راهبرد دولت به سوی صادرات کالاهای راهبردی تولیدی مانند پشم خام و فرش کشیده شد زیرا بخش زیادی از ساختار جمعیتی و اجتماعی جامعه ایران را عشایر تشکیل می‌داد و یکی از محصولات اصلی آنها پشم، ماده اصلی بافت فرش بود. اما تا نیمه دوم قرن نوزدهم فرش، این کالای راهبردی تحت‌تاثیر صادرات و اهمیت ابریشم قرار داشت.

- به نقل از مقاله «عوامل موثر بر رشد صادرات فرش و پیامدهای اقتصادی آن در ایران قرن نوزدهم میلادی» نوشته احمد لعبت فرد و جهانبخش ثواقب، مجله تاریخ ایران، نشریه دانشگاه شهید بهشتی تهران.