ایستایی، کارآیی و زیبایی

تام پریتزکر، فرزند ارشد  پریتزکر که رئیس بنیاد هایت است، می‌گوید: «تعجب‌‌‌آور نیست که خانواده ما به عنوان ساکنان بومی شیکاگو، عمیقا از معماری آگاه بودند و در سرزمین آسمان‌‌‌خراش‌‌‌ها زندگی می‌‌‌کردند، شهری که پر از ساختمان‌های طراحی شده به دست معماران بزرگ است؛ اسطوره‌هایی ‌مانند لوئی سالیوان، فرانک لویدرایت، میس ون ‌‌‌در ‌‌‌روهه و بسیاری دیگر.» جایزه ۱۰۰ هزار دلاری پریتزکر هر سال به یک معمار تمام‌عیار که توانسته است در گستره جهانی هنر و صنعت معماری و ساختمان را ارتقا دهد اهدا می‌شود. معمار برگزیده، علاوه بر جایزه نقدی لوح تقدیر و یک مدال برنز ذی‌قیمت نیز دریافت می‌‌‌کند.

خانواده پریتزکر تنها هزینه این مراسم را تقبل می‌‌‌کنند؛ اما در انتخاب فرد برنده هیچ دخالتی ندارند.

هیات داوران از میان برندگان سال‌های قبل در کنار صاحب‌نظران و منتقدان و اعضای هیات داوری سال‌های قبل انتخاب می‌شوند.

برندگان این جایزه معماری به دور از نژاد، ملیت، مرام یا مذهب انتخاب می‌شوند و همین موضوع بر ارزش بیشتر این جایزه افزوده است.‌ بر روی این مدال برنزی ارزشمند، سه کلمه Firmitas، Utilitas و Venustas حک شده است که به ترتیب به معنی ایستایی، کارآیی و زیبایی هستند. این سه عنصر از نظر ویتروویوس، معمار بزرگ روم باستان، سه کیفیت برتر معماری محسوب می‌شده است.

 زاها حدید، نخستین زن برنده پریتزکر

جایزه پریتزکر از بدو تاسیس تا سال ۲۰۰۴ میلادی در انحصار معماران مرد بود اما در این سال زاها حدید، معمار شالوده شکن عراقی‌الاصل به دلیل خلق آثار فوق‌العاده‌اش در دنیای معماری موفق شد به عنوان اولین زن معمار این جایزه را به‌دست آورد.

هفته گذشته ریکن یاماموتو (‌۱۹۴۵) معمار ژاپنی برنده پریتزکر در سال ۲۰۲۴ شد.

او در چین به دنیا آمده است و پدری مهندس داشته است.

خانواده یاماموتو اندک زمانی پس از پایان جنگ جهانی دوم به یوکوهاما، ژاپن مهاجرت کردند.

او در سال ۱۹۶۸ از دانشگاه نیهون، گروه معماری، کالج علم و فناوری فارغ‌‌‌التحصیل شد و در سال ۱۹۷۱ مدرک کارشناسی ارشد معماری را از دانشگاه هنر توکیو، دانشکده معماری دریافت کرد. در سال ۱۹۷۳ دفتر خود را با نام Riken Yamamoto & Field Shop تاسیس کرد. یاماموتو علاوه بر خلق ده‌ها بنای معمارانه در چندین دانشگاه هنر و معماری از جمله دانشگاه هنر توکیو تدریس کرده است.

یاماموتو به گفته خودش از کودکی شیفته بناهایی شده که پنج عنصر بودایی زمین، آب، آتش، هوا و فضا از اجزای ساختاری آنها بوده است.

داوران جایزه پریتزکر، یاماموتو را به دلیل خلق بناهایی شکوهمند و وفادار به اقلیم و محیط زیست ستوده‌‌‌اند. یاماموتو بر این نظر است که شناخت فضا، شناخت کل جامعه است.

او می‌گوید: «امروزه رویکرد معماری بر حریم خصوصی تاکید می‌‌‌ورزد و ضرورت روابط اجتماعی را نفی می‌‌‌کند. با این حال، ما هنوز هم می‌توانیم به آزادی فردی ارج نهیم در حالی که در فضاهای معمارانه با هم زندگی می‌‌‌کنیم.»

جایزه پریتزکر، تالی‌‌‌های دیگری در سراسر جهان دارد که هر یک در رشد و ارتقای معماری نقش داشته‌‌‌اند؛ از جمله جایزه آقاخان و جایزه دزین که رویداد‌های بین‌المللی به‌شمار می‌‌‌آیند و در ایران نیز «جایزه معماری ایران» و «جایزه معمار».

معماری و اذهان عمومی

کامران حیرتی، معمار، درباره نقش جوایز در شناساندن آثار معماری خوب و خلاقانه مطلبی نوشته است که از نظرتان می‌‌‌گذرد: معماری خوب و معماران خوب با شناساندن آثارشان توانسته‌‌‌اند مسیر خود را در گرفتن پروژه‌های بهتر و مهم‌تر باز کنند.

ضمن اینکه طی سال‌های اخیر معماران ایرانی در جوامع بین‌المللی درخشیده‌‌‌اند و جوایز بسیار مهمی را دریافت کرده‌‌‌اند، اما این موضوع به دلیل رسانه‌‌‌ای نشدن بین عموم مردم خبرساز نبوده است.

همچنین با وجود صبغه تاریخی معماری در ایران و اینکه این کشور یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی معماری دنیاست امروز رابطه عموم مردم با دنیای معماری معاصر ایران شفاف و معنامند نیست.

رسانه‌های محدودی در این زمینه فعالیت دارند که مخاطبانشان بیشتر از اینکه عموم مردم باشند، متخصصان و دست‌اندر‌‌‌کاران حرفه معماری هستند. معماری امری تخصصی است که باید به اذهان عمومی راه یابد.

بنابراین ضروری است که نمایندگان رسانه‌های مهم و اثرگذار با حضور در مراسم جوایز معماری ایران و حتی دنیا در آگاهی‌‌‌رسانی به عموم مردم نقش پررنگ‌‌‌تری بازی کنند.

مردم شاید دوست داشته باشند بدانند که یک پروژه و ساختمان خوب باید واجد چه مشخصه‌هایی باشد تا ارزش برنده شدن داشته باشد. در هر دوره یا هر دهه، پارادایم‌‌‌هایی شکل می‌گیرد که زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پس فضاهای زندگی فردی و اجتماعی ما هم به تناسب باید قدرت تطابق با این تغییرات را داشته باشد.

حوزه آکادمیک و به تبع آن داوری در حوزه معماری و جوایز مربوط به آن در هر دوره باید موضوعات فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی آن دوره را در نظر بگیرد تا معماری به تکرار و تقلید دچار نشود. چرا که معماری صرفا راجع به زیبایی‌‌‌شناسی نیست بلکه پژوهشی در جهت کشف فضای نوین است و وظیفه معماران، ساختن و کیفیت دادن به فضایی است که مربوط به زمان معاصر باشد.

معماری خوب امروزه باید سه شاخصه اصلی داشته باشد: اول فضایی تولید کند که منشأ بروز آزادی‌‌‌های فردی و اجتماعی باشد. دوم اینکه با الگوها و سبک زندگی معاصر مردم تطابق داشته باشد و سوم اینکه، به مساله پایداری توجه کند. این موضوع سوم، وضعیت چالش‌برانگیزتری دارد و هنوز به صورت جدی در ایران به آن پرداخته نشده است. موضوع پایداری در ایران هنوز به درستی تئوریزه نشده است چرا که تفکر در این زمینه نه فقط در حوزه معماری، بلکه در حوزه‌های اجتماعی، محیط زیست، کشاورزی، انرژی و ... مطرح است.

 معماری برای سالمندان

امروز در جهان موضوع پیر شدن جمعیت مطرح است که ایران نیز با آن درگیر شده است ولی هنوز موضوعی حاد تلقی نمی‌شود. بعضی کشورها روی این موضوع تمرکز کرده‌‌‌اند که چه نوع معماری‌‌‌ای برای جمعیت سالمند مناسب است. فضاهای آن چه کیفیتی باید داشته باشد و این معماری از لحاظ اجتماعی چه خصوصیاتی باید داشته باشد چرا که هدف آن بازگرداندن این نسل به متن جامعه است؛ به جای فرستادنشان به خانه‌های سالمندان که در همه‌‌‌جای دنیا موقعیت‌‌‌های ناخوشایندی محسوب می‌شوند.

 تولید مانیفست‌‌‌های پیشرو که از آن بتوان نظریه موثری در زمینه معماری و خلق فضا استخراج کرد از طریق توجه به پارادایم‌‌‌های جدید فرهنگی و اجتماعی و مرتبط با کیفیات زندگی معاصر و نیز گفت‌وگوهای میان‌‌‌رشته‌‌‌ای امکان‌‌‌پذیر است.

منبع: www.pritzkerprize.com