الواح تجارت
در این میان، مطبوعات اقتصادی، جایگاه ویژه‌ای دارند و شاید عمری به درازای تاریخ مشروطه داشته باشند، چراکه در اغلب مطبوعات دوره مشروطه، شاهد درج مقالات تجاری و اساسا اقتصادی هستیم که بیانگر توجه نویسندگان و مدیران آنها به تحولات اقتصادی است. در بین نشریات غیرتجاری کشورمان هم می‌توان مطالب فراوانی از مسائل اقتصادی و تجاری یافت، از آن میان می‌توان به نشریه حبل‌المتین کلکته به مدیریت مویدالاسلام اشاره کرد.
او که تجارت را مقوله‌ای مهم در پیشرفت و استقلال کشور می‌دانست به شیوه‌های مختلف سعی داشت در نشریه خود به موضوع تجارت بپردازد. همچنین به سبب احاطه بر مسائل آن روز دنیا می‌دانست که آگاهی‌های اقتصادی مردم می‌تواند کلیدی برای پیشرفت کشور باشد. مویدالاسلام، علاوه بر ارائه خبرهای متنوع اقتصادی، راهکارهایی برای پیشرفت اقتصادی ایران ارائه کرد؛ از جمله: توسعه بنادر، عمران و آبادی مناطق تجاری و...
در دوره مشروطه علاوه بر حبل‌المتین، بسیاری از نشریات بودند که به مسائل اقتصادی روز اشاره داشتند یا حداقل مشکلات اقتصادی دولت را به خوبی مورد بررسی قرار می‌دادند. در این روند، تجار ایرانی نیز نقش بسزایی داشتند؛ زیرا با حمایت مالی از روزنامه‌ها و نشریات در حقیقت، وظایف برخی از آنان را بر عهده گرفته بودند؛ از آن میان می‌توان به روزنامه اختر اشاره کرد که توسط تجار و بازرگانان به‌صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شد و نقش فراوانی در تنویر افکار عمومی داشت. تجار با این سلسله اقدامات در حقیقت به دنبال استقرار دولتی مدرن برای نهادینه کردن امنیت بودند تا در سایه آن، شرایط بهتری را برای امور اقتصادی خود ایجاد کنند.
با وجود آنکه تجار و بازرگانان در شکل‌گیری مطبوعات ایران نقش ویژه‌ای داشتند؛ اما ما نمی‌توانیم تا سال ۱۳۰۸ خورشیدی - که مجله اتاق تجارت دایر شد- برای مطبوعات تجاری و اقتصادی جایگاه مستقلی قائل شویم؛ از این‌رو باید این سال را تاریخ دقیقی برای آغاز فعالیت رسمی مطبوعات تجاری بدانیم؛ هرچند پیش از آن، نشریاتی فراوان وجود داشته که در موضوع تجارت مطلب ارائه کرده‌اند، یا در میان آرشیوهای اسنادی کشور گزارش‌های وزارت مالیه را - از سال ۱۳۰۲ خ- مشاهده می‌کنیم؛ اما نمی‌توانیم برای آنها ساختار و کارکردی همچون مجله اتاق تجارت قائل شویم؛ البته باید نخستین نشریه رسمی اتاق تجارت را ماهنامه راهنمای تجاری ایران به سردبیری فرخ دین پارسا دانست که از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۸ خورشیدی منتشر می‌شد. از انتشار نخستین شماره مجله اتاق تجارت( ۱۵ آبان ۱۳۰۸) ۸۵ سال می‌گذرد. این مجله ارگان رسمی اتاق تجارت در دوره پهلوی اول بود که انتشار آن تحولی بزرگ در عرصه نشریات اقتصادی کشور به وجود آورد و اقدامی بی‌نظیر در این زمینه به شمار می‌آید. اتاق تجارت، نخستین مجله تجاری رسمی در ایران بود. در خود این مجله درباره دلایل شکل‌گیری آن آمده است:
« بهترین راهنمای تجارتی است که کلیه اطلاعات و مظنه‌جات داخله و خارجه و احصائیه واردات و صادرات مملکتی را در دسترس شما قرار داده و تجارتخانه‌های معروف را به شما معرفی می‌کند، تنها مجله، اتاق تجارت است.» در ادامه آمده است:
«اطلاع به اوضاع تجارت، وسیله‌ای است که آقایان تجار محترم را از مواجهه با ضرر و خسارت مصون داشته و آنها را از شغل شریف خود، راهنما و خرسند می‌نماید و نیز می‌توانند با دادن اعلان‌های کوچک صادرات و واردات، خود را به داخله و خارجه معرفی و بازارها و مشتریانی برای خود تهیه کنند.»
دایره عملکرد این مجله از موارد مذکور فراتر می‌رفت؛ به نحوی که از همان شماره‌های نخستین به نقش خود در اطلاع‌رسانی به تجار و بازرگانان تاکید داشت. در مقاله‌ای که در شماره ۷۳ این مجله و به مناسبت پنجمین سال انتشار آن نوشته شده، آمده است:
« می‌توان گفت امروز تمام تجار روشن فکر ممالک و تجاری که وارد معامله داد و ستد می‌باشند - این احساس را کرده‌اند که بدون داشتن اطلاعات کافی و روشن شدن از اوضاع و جریان تجارت امروزی مملکت و دنیا نمی‌توانند کار بکنند؛ به همین جهت است که مجله اتاق تجارت در دورترین نقاط به حد کافی توزیع می‌شود و نیز هیچ تاجری نیست که مجله اتاق تجارت در کنار میزکارش چیده نشده باشد.»
این نقل‌قول‌ها آن هم چند سال پس از انتشار این نشریه جایگاه بی‌نظیر آن را در میان تجار داخلی و خارجی روشن می‌سازد و نشان می‌دهد که چگونه توانسته است اعتماد بسیاری از بازرگانان را به خود جلب نماید؛ این امر در حقیقت به سبب اطلاعات ارزشمندی بود که در نشریه وجود داشت و اگر گفته باشیم مجله‌ای کاربردی بود، خطا نگفته‌ایم.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی لوح فشرده حاوی مجموعه نشریات اتاق بازرگانی ایران از ابتدا تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی را منتشر کرده است. اتاق بازرگانی که طی حیات ۱۳۰ ساله خود با نام‌های مجلس وکلای تجار، اتاق تجارت، اتاق بازرگانی، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و... شناخته شده است در دو دوره از فعالیت خود و برپایه اهدافی همچون آشنایی با روش‌های جدید بازاریابی و ارائه کالا، گسترش روابط تجاری و... اقدام به انتشار نشریه‌ای تخصصی کرد. مجله«اتاق تجارت» نخستین نشریه رسمی اتاق تجارت، با اهمیت‌ترین نشریه تجاری تاریخ معاصر کشورمان است که دوره نخست انتشار آن، ۱۳۰۸تا۱۳۱۷ بود.
گردآوری این مجموعه برای نخستین بار در سال ۱۳۸۹، با حمایت اتاق بازرگانان و صنایع و معادن ایران و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و توسط نگارنده این سطور و تعدادی از کارشناسان و همکاران ارجمند هر دو نهاد به انجام رسید. البته آن لوح و اطلاعات درون آن به‌عنوان لوح شماره یک این مجموعه ارائه شده است؛ اما با بررسی‌های به عمل آمده که نزدیک به سه سال به طول انجامید، مشخص شد که نشریات منتشره توسط اتاق بازرگانی تهران و ایران بین سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۷ خورشیدی، از تنوع و تکثر قابل توجهی برخوردار بوده است. از این‌رو، راقم این سطور به اتفاق نزدیک به ۱۰ تن از کارشناسان حوزه‌های مختلف فنی و پژوهشی و البته با استفاده از ظرفیت تمام آرشیوهای مطبوعات کشور نظیر اداره اسناد مطبوعات آستان قدس رضوی، آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی، آرشیو کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، آرشیو دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و چند مجموعه‌دار خصوصی به تکاپو افتاده تا این مجموعه مهم و ارزشمند را گردآوری کند و اگر همکاری مدیران و کارشناسان مجموعه‌های مذکور نبود بی‌گمان انجام این طرح در طی سه سال غیرممکن بود. این مجموعه به لحاظ کمی و کیفی، مهم‌ترین مجموعه از نشریات اقتصادی است که تاکنون منتشر شده است. در این مجموعه نشریه‌هایی همچون:
نامه اتاق بازرگانی، عصر اقتصاد، (نامه اتاق بازرگانی تهران)، مجله اتاق بازرگانی، مجله اتاق صنایع و معادن ایران، مجله اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و هفته‌نامه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران درج شده است. تمام سعی و تلاش کارگروهی که طی سه سال گذشته مجموعه حاضر را گردآوری و تدوین کرده‌اند، این بود که حتی یک شماره از نشریات اتاق بازرگانی از دایره بازیابی و اسکن این مجموعه از دیده پنهان نماند؛ اما به‌رغم تلاش فراوان، چند شماره از برخی نشریات نظیر عصر اقتصاد، بازیابی نشد که البته تعداد آنها محدود است.