روسای اتاق تجارت؛ گذری به تاریخ- بخش پایانی
در آغاز تشکیل بانک ملی ایران، از وزارت دارایی به بانک ملی منتقل شد. در سال ۱۳۱۸ با سمت مدیر کل امور اقتصادی بار دیگر به وزارت دارایی رفت و در سال ۱۳۱۹ مدتی عضو هیات اقتصادی دولت در اروپا بود. پس از مدتی وارد فعالیت‌های بازرگانی شد و در سال ۱۳۲۳ از تبریز به نمایندگی مجلس چهاردهم شورای ملی انتخاب شد.
در سال ۱۳۲۵ مدتی عهده‌دار معاونت وزارت راه و سال بعد به سمت وزیر راه و پس از آن به عنوان وزیر اقتصاد ملی انتخاب شد و پس از آن در مجلس پانزدهم از تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد. پس از آن مدیریت چند شرکت بازرگانی و از سال ۱۳۳۱ مدیریت بانک پارس را بر عهده گرفت. از سال ۱۳۳۳ به عضویت اتاق درآمد و پس از کناره‌گیری نیکپور رییس اتاق تهران شد.
وی در روز شنبه ۲۳ آذر ماه ۱۳۳۶ در حالی که عازم مراسم افتتاح فروشگاه فردوسی بود، بر اثر حمله قلبی درگذشت.(۱) علی وکیلی؛ یاور علی اکبرداور جلسات اتاق پس از مرگ صادقی به طور موقت به ریاست محمدرضا خرازی نایب رییس اتاق اداره می‌شد. انتخابات دوره ششم اتاق تهران در ۲۰ بهمن ماه ۱۳۳۶ برگزار و سناتور علی وکیلی به ریاست اتاق انتخاب شد.(۲)
علی وکیلی در سال ۱۲۶۷ خورشیدی در تبریز متولد شد، تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش و تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه فرانسوی آلیانس تهران به پایان رساند(۳) و پس از آن عازم استانبول شد، پس از چندی به ایران بازگشت و در اداره مالیه تبریز مشغول به کار شد، اما پس از مدتی به سوئیس رفت و به تحصیل پرداخت و پس از بازگشت به استخدام اداره کل انحصار تریاک یزد درآمد.
وی سپس به تهران آمد و به تجارت کفش مشغول شد و نمایندگی کفش ساکسون را به دست آورد. او نخستین کسی بود که برای بازاریابی کفش‌های خود در ایران آگهی بازرگانی منتشر کرد. در سال ۱۳۰۰ خورشیدی نمایندگی اتومبیل‌های فورد در ایران را گرفت و در ماجرای به قدرت رسیدن رضا شاه، حامی وی بود. در سال‌های آغازین دهه ۱۳۰۰ که سینما نخستین مراحل رشد خود را می‌پیمود، در عرصه سینما و وارد کردن فیلم به ایران سرمایه‌گذاری کرد و «گراند سینما» اولین سالن سینمایی کشور را تاسیس کرد و سپس به فکر ترجمه فیلم‌های فارسی افتاد.
وکیلی همچنین نخستین سینمای اختصاصی بانوان را نیز افتتاح کرد، اما مورد اقبال عمومی قرار نگرفت و تعطیل شد.(۴) وکیلی اولین مجله سینمایی کشور با عنوان «سینما و نمایشات» را نیز منتشر کرد.(۵) او همچنین از موسسین شیروخورشید سرخ ایران بود. علی وکیلی و علی‌اکبر داور رابطه نزدیکی با هم داشتند و هنگامی که داور به وزارت فواید عامه رسید، او را با خود به وزارتخانه برد.(۶) «شرکت مرکزی» تشکیلاتی بود که توسط علی اکبر داور سازماندهی شده بود و تمامی خریدهای کلان دولتی در زمینه ارزاق و مایحتاج عمومی از قبیل پارچه، قند، شکر، چای، ابزارآلات و... در سطح وسیع توسط این شرکت خریداری می‌شد.
داور سرپرستی این شرکت را به علی وکیلی سپرد و او از نیمه دوم ۱۳۱۴ عهده‌دار این سمت شد.(۷) وکیلی در پنج دوره ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲ و ۱۵ نماینده مجلس شورای ملی و دو دوره نماینده سنا بود و یک دوره هم به عضویت انجمن شهر تهران درآمد. او دو دوره ریاست اتاق تهران را عهده‌دار بود، از جمله اقدامات اتاق در دوران ریاست وی، تاسیس مؤسسه اعتباری دانشگاه در مهر ماه ۱۳۳۸ بود که به دانشجویان بی‌بضاعت وام شرافتی بدون وثیقه مالی می‌داد(۸) و تاسیس دانشکده بازرگانی در سال ۱۳۳۹. (۹) در دوران وی غرفه ایران در نمایشگاه ۱۹۶۰ شیکاگو رتبه اول را به دست آورد و فرش و میناکاری ایران مدال طلا گرفت.(۱۰) انتخابات هفتمین دوره اتاق بازرگانی در دی ماه ۱۳۳۹ برگزار شد و وکیلی بار دیگر حائز اکثریت آرا شد.
این اولین بار بود که زنان هم در انتخابات اتاق شرکت می‌کردند.(۱۱) وکیلی در ۱۹ فروردین ماه ۱۳۴۶ درگذشت. اتاق بازرگانی در دوران ریاست وکیلی و در سال‌های آشفته از رکود اقتصادی و نزاع سیاسی در ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۲ خورشیدی، به عنوان گروه متنفذ، برخی امتیازات ویژه خود را حفظ کرده بود و با موفقیت عمل می‌کرد. با وجود این هنگامی که در بهمن ۱۳۴۱ انقلاب سفید محمدرضا شاه به راه افتاد و قدرت، قبضه دستان او شد، همه سازمان‌های مستقل و غیردولتی کشور تحت سلطه او قرار گرفتند و محمد خسروشاهی تحت حمایت دولت، به ریاست اتاق تهران برگزیده شد.
محمد خسروشاهی؛ تاجر پنبه هشتمین دوره انتخابات اتاق بازرگانی تهران در ۳ بهمن ماه ۱۳۴۲ برگزار شد، در این دوره وکیلی نامزد انتخابات نشد و محمد خسروشاهی به ریاست اتاق انتخاب شد.(۱۲) محمدخسروشاهی در سال ۱۲۸۹ در رشت متولد شد و پس از پایان دوره دبیرستان در سال ۱۳۰۷ به کشور سوئیس و سپس آلمان رفت و بعد از سپری کردن دوره تحصیل بازرگانی در برلن، از ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۷ در‌هامبورگ اقامت گزید و در آنجا به ترویج و فروش کالاهای صادراتی ایران مخصوصا پنبه که تا آن تاریخ به بازار اروپا راه نیافته بود، اشتغال ورزید.
در سال ۱۳۱۴ اتاق بازرگانی ایران و آلمان در برلن تاسیس شد و خسروشاهی از همان زمان سمت ریاست آن را بر عهده گرفت و پس از بازگشت به ایران نیز عهده‌دار آن سمت بود. خسروشاهی در سال ۱۳۱۸ به تهران بازگشت و تا سال ۱۳۲۸ در تهران ماند. در ۱۳۱۹ به عضویت انجمن شهر تهران انتخاب شد و از همان سال عضویت اتاق بازرگانی تهران را پذیرفت و سال بعد به نمایندگی دوره سیزدهم مجلس شورای ملی از تبریز انتخاب شد.
در سال ۱۳۲۹ بار دیگر به آلمان بازگشت و تا سال ۱۳۳۷ در آنجا به تجارت اشتغال داشت. درسال ۱۳۳۰ به عضویت هیات نمایندگی ایران در کنفرانس غرامات لندن و در اسفند ۱۳۴۱ که کنفرانس اقتصادی تهران تشکیل شد، به مقام دبیرکلی کنفرانس انتخاب شد.(۱۳) ساختمان جدید اتاق بازرگانی تهران که همان ساختمان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران فعلی واقع در خیابان طالقانی است، در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۴ در زمان ریاست خسروشاهی تاسیس شد.(۱۴) انتخابات دوره نهم اتاق بازرگانی تهران در تاریخ دهم اسفند ماه ۱۳۴۵ صورت گرفت و محمد خسروشاهی بار دیگر به ریاست اتاق انتخاب شد.(۱۵) علی‌اکبر محلوجی؛ رییس کارخانه‌دار در اولین انتخابات اتاق تهران که پس از تاسیس اتاق ایران برگزار شد، علی‌اکبر محلوجی به ریاست اتاق برگزیده شد. علی اکبر محلوجی متولد بهمن‌ماه سال ۱۲۹۲ در تهران بود.
وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه سلطانی و دوره اول متوسطه را در مدرسه شرف به پایان رساند و بعد به مدرسه عالی تجارت وارد شد. پس از پایان تحصیلات متوسطه، وارد دانشکده حقوق شد و در رشته اقتصادی و قضایی لیسانس گرفت. سپس به سوئیس رفت و فوق لیسانس خود را در رشته اقتصاد گرفت و به ایران بازگشت. از سال ۱۳۲۱ پس از گذراندن خدمت سربازی وارد کار شد و سه سال مدیر عامل شرکت نسبی محمدجعفر محلوجی و شرکا را در تهران و دو سال عهده‌دار ریاست شعبه شرکت در نیویورک بود.
در سال ۱۳۲۶ به تهران بازگشت و شرکت سهامی بازرگانی و فنی آفتاب شرق را تاسیس کرد که نمایندگی دوازده کارخانه بزرگ آلمانی سازنده ماشین‌آلات سنگین را دارا بود. در سال ۱۳۳۵ سه شرکت دیگر به نام‌های شرکت سهامی دیزل مان، شرکت سهامی مان اسپر و شرکت سهامی فروتکس جهت کارهای صنعتی تشکیل شد که محلوجی به عضویت هیات مدیره شرکت‌های مزبور و از سال ۱۳۴۱ به سمت نایب رییس اتاق انتخاب شد.(۱۶) وی از سال ۱۳۴۹ تا ۵۳ یک دوره ریاست اتاق را بر عهده داشت.
عنایت‌الله بهبهانی؛ آخرین رییس انتخابات دوره دوم هیات نمایندگان اتاق ایران در ۲۶ دی ماه ۱۳۵۳ برگزار و طاهر ضیائی بار دیگر به ریاست انتخاب شد.(۱۷) انتخابات هیات نمایندگان اتاق تهران نیز در ۲۶ بهمن همان سال برگزار شد، علی‌اکبر محلوجی رییس دوره قبل در انتخابات شرکت نکرد و عنایت بهبهانی به ریاست اتاق انتخاب شد. (۱۸) عنایت بهبهانی فرزند ابوالقاسم، بازرگان و کارخانه‌دار معروف، در ۱۳۰۶ در تهران متولد شد. تحصیلات متوسطه را در دبیرستان البرز و تحصیلات تکمیلی خود را در آمریکا گذراند. در دانشگاه میشیگان مهندسی ماشین‌آلات کشاورزی و در مریلند مهندسی مکانیک خواند.
وی پس از بازگشت به ایران، در واحدهای صنعتی پدرش مشغول به کار شد و مدیریت عامل شرکت جنرال الکتریک را عهده‌دار شد. علاوه بر این عضو انجمن شهر تهران شد و در دوره‌های ۲۳ و ۲۴ از تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد.(۱۹) بهبهانی آخرین رییس اتاق تهران پیش از وقوع انقلاب اسلامی بود.
پی‌نوشت‌ها:
۱- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال بیست و هشتم، شماره ۶۰، ۱۶ دی ماه ۱۳۳۶، ص ۳.
۲- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال بیست و نهم، شماره ۶۵، شنبه ۲۳ فروردین ۱۳۳۷.
۳- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و دوم، شماره ۱۰۳، فروردین ۱۳۴۰، صص ۹-۱۰.
۴- امید، جمال، تاریخ سینمای ایران، تهران: انتشارات روزنه، ۱۳۷۴، صص ۲۸-۲۹.
۵- صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان: انتشارات کمال اصفهان، ۱۳۶۳، جلد سوم.
۶- وکیلی، علی، داور و شرکت مرکزی، چاپ اول، ص ۸۲. به نقل از: معماران تباهی، انتشارات روزنامه کیهان، ۱۳۷۸، جلد پنجم، علی وکیلی: غارتگر بیت المال و بنیانگذار کلوپ روتاری تبریز، صص ۶۰- ۸۹.
۷- همان، صص ۳۷-۳۸. ۸- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی‌ام، شماره ۸۵، مهر ماه ۱۳۳۸، ص ۱.
۹- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و یکم، شماره ۹۲، اردیبهشت ۱۳۳۹، ص ۵۳.
۱۰- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و یکم، شماره ۹۵، مرداد ماه ۱۳۳۹، ص ۲۳.
۱۱- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و یکم، شماره ۱۰۰، دی ماه ۱۳۳۹، صص ۴-۵.
۱۲- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و چهارم، شماره ۱۳۶ و ۱۳۷، دی و بهمن ۱۳۴۲، ص ۶۲.
۱۳- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و ششم، شماره ۱۴۳، فروردین ۱۳۴۴، ص ۸۳.
۱۴- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و ششم، شماره ۱۴۵، مرداد و شهریور ۱۳۴۴، ص ۷۸.
۱۵- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و هفتم، شماره ۱۵۴، بهمن و اسفند ۱۳۴۵، ص ۸۵.
۱۶- مجله اتاق بازرگانی تهران، سال سی و دوم، شماره ۱۰۹، مهرماه ۱۳۴۰ و سال سی و ششم، فروردین ۱۳۴۴، شماره ۱۴۳، صص ۸۴-۸۵.
۱۷- مجله اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، سال پنجم، شماره ۱۰، دی ماه ۱۳۵۳، ص ۸۰.
۱۸- مجله اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، سال پنجم، شماره ۵۸ و ۵۹، بهمن و اسفند ۱۳۵۳، ص ۸۵.
۱۹- عاقلی، جلد اول، ص ۳۳۴.