ارامنه در بوشهر

خواجه مالک یا کوگامالیش از نخستین نیروهای ارمنی بود که در این برهه در امور گمرکی بوشهر عهده‌دار مسوولیت شد و در منابع از ایشان ذکری به میان آمده است. به‌نظر می‌رسد او در این دوره یکی از مناصب مهم بندر بوشهر، یعنی منصب شه‌بندری را به عهده داشت، چنانکه ویلم فلور در کتاب «تاریخ بوشهر از صفویه تا زندیه» در این‌باره می‌نویسد: «در سال ۱۷۴۷م/  ۱۱۷۳ق شه‌بندر یا نماینده گمرک در بوشهر، شخصی ارمنی موسوم به خواجه مالک بود که به‌عنوان نماینده شه‌بندر بندرعباس، محمدعلی بیگ عمل می‌کرد. موقعی که محمدعلی بیگ به‌دنبال مشاجره‌ای با «سردار» ایالت فارس در سال ۱۷۴۷م/  ۱۱۷۳ق از بندر فرار کرد، شیخ‌نصر اول از این فرصت کمال استفاده را کرد. او خانه خواجه مالک را غارت کرد و در همان سال خود را به‌عنوان شه‌بندر معرفی کرد.»

کودتای سیاسی شیخ بوشهر و کنار زدن ارمنی‌ها از مدیریت گمرک و به‌دنبال آن، غارت خانه و دارایی خواجه مالک (کوگامالیش ارمنی) رئیس آن، به ظاهر لطمه سنگینی بود که از این لحاظ بر جریان حضور ارامنه در گمرک بوشهر وارد آمد، علاوه بر این رویدادهای اواخر دوره زندیه و بروز ناامنی و محدود شدن کسب و کار در بنادر خلیج‌فارس و بندر بوشهر، از دیگر عوامل تاثیرگذار بر محدود شدن فعالیت اقتصادی ارامنه در بوشهر و مهاجرت چندباره آنها از این بندر بود.

منبع: بدرالسادات علیزاده‌مقدم، ظهراب هاشمی‌پور، «بررسی نقش ارامنه در گمرک بوشهر در دوره قاجار براساس اسناد این دوره»، پژوهش‌های تاریخی، ۱۳۹۷.