آغاز به‌کار شرکت‌های بیمه در ایران
نخستین اقدام عملی در مورد برقراری این بیمه در ایران در سال ۱۳۰۸ هجری قمری صورت گرفته است. چه آنکه اعتمادالسلطنه در یادداشت روز دوشنبه دوم جمادی‌الاولی ۱۳۰۸نوشته که .... شنیدم دولت ایران به‌کمپانی روس امتیاز اطمینان مال و جان داده است که در فرانسه «آسورانس» می‌گویند. اعتمادالسلطنه نام کمپانی را ذکر نکرده است و اساسا معلوم نیست که آیا واقعا این امتیاز صادر شده است یا نه و آیا به مورد اجرا درآمده است یا خیر لکن در حدود ۶۲ سال پیش معاملات بیمه در ایران، با دو موسسه روسی معروف به «تادژدا» و «کافکازمر کوری» یعنی «مریخ قفقاز» شروع شده است.
بعد از انقلاب شوروی و قبل از اینکه آن دولت با شرکت «گستراخ» در ایران شروع به بیمه کند، شرکت انگلیسی آلیانس در تهران نمایندگی دایر کرد و بعدها نمایندگی‌های دیگر بیمه انگلیس، آلمان و روسیه یعنی «بریتیش اوورسیز» و «فونیکس» و «اینگستراخ» در ایران باز شد و به‌کارهای مربوط به بیمه پرداخت. اینگستراخ در دی ۱۳۱۰ در ایران تاسیس شد.
در سال ۱۳۱۴ به تشویق و پشتکار دکتر آقایان و بنابر علاقه داور(وزیر دارایی وقت)، شرکت بیمه ایران با ۲۰ میلیون ریال سرمایه که به ۲۰ هزار سهم یک‌هزار ریالی تقسیم و مبلغ هفت میلیون و پانصد هزار ریال آن پرداخت شده بود، تشکیل شد و در روز ۲۴ آبان ۱۳۱۴ با ۱۰ نفر عضو شروع به‌کار کرد و در همان روز داروخانه خود را در مقابل حریق در شرکت بیمه ایران بیمه کرد. اولین هیات‌مدیره شرکت مرکب بود از فتح‌الله نوری اسفندیاری، دکتر مشرف نفیسی و دکتر آقایان. در آن روز که شرکت بیمه ایران شروع به‌کار کرد، مرحوم داور خطاب به‌کارمندان آن شرکت اظهار کرد: «من به شرکت بیمه جدیدالتاسیس به اندازه بانک ملی علاقه‌مندم و اهمیت این شرکت برای کشور به اندازه بانک ملی است.
سعی کنید تشکیلات منظم و درستی داشته باشید و حتی از ابتدا به تاسیس شعب در خارج از کشور مثل بغداد، کراچی، بمبئی اقدام کنید و کارمندان تحصیلکرده داشته باشید و آنها را برای فعالیت آماده کنید. البته اسم این شرکت به‌زودی در تمام دنیا معروف خواهد شد...»
پس از تشکیل شرکت بیمه، دکتر آقایان برای عقد قرارداد بیمه اتکایی به اروپا رفت. چه در حقیقت هیچ شرکت بیمه‌ای جز از طریق بیمه اتکایی که چند شرکت دست به‌دست هم می‌دهند نمی‌تواند دوام یابد. شرکت آلیانس انداشتودکارد که در ایران نماینده داشت، همین که جریان را فهمید خار راه او شد و جلوی این کار را گرفت و از قبول بیمه اتکایی شرکت بیمه ایران خودداری کرد و شرکت‌های بیمه دیگر هم در آلمان و فرانسه و بلژیک و سوئیس همه از امضای قرارداد با شرکت بیمه ایران، اظهار بی‌میلی کردند.
بعدها معلوم شد که موسسه بین‌المللی سندیکای بیمه‌گران معروف به «فایوافیسی کمیتی» قطعنامه‌ای صادر کرده است که در صورت به‌وجود آمدن بیمه ایرانی هیچ‌یک از اعضای سندیکا حق معامله مستقیم یا غیرمستقیم با آن شرکت را ندارد. بالاخره دکتر آقایان به وسیله دلالی که مورد اطمینان موسسه «لویدز» انگلیس بود با آن موسسه ارتباط برقرار کرد و قرارداد اتکایی آتش‌سوزی و باربری با شرایط نسبتا مناسبی با آن موسسه بست و شرکت «یونیون» سوئیس هم که خود شرکت جدیدی بود، قرارداد اتکایی بیمه عمر و حوادث را با شرکت بیمه ایران امضا کرد و به این ترتیب ایران رسما وارد بازار بیمه بین‌المللی شد.
از تاریخ تیرماه ۱۳۱۶ کلیه امور مربوط به‌کمپانی‌های «بیمه اسکو راسیونی ژنرالی»، «روبرنیونی آدریاتیکادی»، «سکورتا» و «کرنهیل» با کلیه اختیارات و تعهدات مربوطه به بیمه‌های صادرکننده آن به شرکت سهامی بیمه ایران محول شد. اولین عمل ۱۲ ماهه شرکت سهامی بیمه ایران در اواخر اسفند ۱۳۱۵ به پایان رسید و در مدت یک‌سال شرکت بالغ بر ۲۵۰۰ سند بیمه صادر کرد و مبلغ ۴.۹۶۶.۸۶۶ریال حق بیمه دریافت کرد که تقریبا معادل بود با نصف مجموع حق بیمه که کشور هر ساله به موسسات بیمه (که همه خارجی بودند) می‌پرداخت و از جهت میزان تعهد شرکت بیمه ایران در سال ۱۳۱۵ مجموعا قریب یک میلیارد و نیم تعهد بیمه‌ای برعهده گرفت. این رقم در سال ۱۳۱۶ به دو برابر افزایش یافت و در سال ۱۳۱۷ به موجب تصویب‌نامه‌ای مقرر شد که ۲۵ درصد معاملات شرکت‌های بیمه‌ای که در داخل کشور فعالیت دارند، الزاما نزد این شرکت بیمه اتکایی شود. در سال ۱۳۲۴ بیمه کارگران و در سال ۱۳۲۷ بیمه فرهنگیان و در سال ۱۳۳۲ بیمه کارمندان دولت به این شرکت واگذار شد.
منبع: حسین محبوبی‌اردکانی، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰.