شخصیت ابوریحان بیرونی به روایت دکتر اذکایی

وی با «ابوالوفاء» ریاضیدان بغداد، در تعیین طول شهر «گاث» - در خوارزم- مشارکت کرده «گاث» و «غزنین» را مبدأ قرار داده و میل کلی را رصد کرده است. لذا در سال۱۰۰۰م: به محاسبه امروزی ما تقریبا دسترسی یافته و این به آن معناست که وی با همین تحقیقات مساحت‌شناسی - Geodesie» را هشت قرن قبل از اروپا، بنیاد کرده است. وی اطلاعات جغرافیایی خود را از منابع غربی و سریانی و یونانی گرد آورده و همچنین با سفیران «چین» و «اویغور» که به «غزنین» آمده‌اند ارتباط یافته است. همان‌طور که اطلاعاتی از بازرگانان چین که از جزایر «جاوه» و «مالایا» گذر داشته‌اند، گرد آورده است.

به این وسیله توانسته است جریانات موجود در منطقه دماغه امید نیک را و نیز مساله وجود تابستان را در جنوب آفریقا، هنگامی که ما در زمستان هستیم و پیدایی میوه‌های آنان در زمستان‌های ما تحقیق کند. حتی وی بغاز شرقی یا «تنگه شرقی» را - آنگونه که می‌نامیده‌اند - و اکنون معروف است به تنگه «برینگ» جستار و پژوهش کرده و با دوست خود «ابوسهل» رساله‌ای درباره «زمین» که آیا ساکن است یا متحرک نوشته که بدبختانه این رساله به ما نرسیده است.

«ابن العبری» درباره او گوید: وی در فنون حکمت یونانی و هندی، متبحر است. در اقسام ریاضیات، تخصص یافته و کتاب‌های گرانقدر درباره آنها نوشته و به هندوستان رفته و چندین سال در آن سرزمین اقامت گزیده است. از حکیمان آنجا دانش و هنرهایشان را فرا گرفته و روش‎‌های یونانیان را در فلسفه به ایشان آموخته است.... روی‌هم رفته، در میان همگنان زمان خود و پس از آن تا این غایت، هیچ‌کس استادتر و چیره‌تر از او در دانش نجوم نبوده و کسی را به باریک‌بینی و نکته‌سنجی و گرانمایگی او نمی‌شناسم.

منبع: زندگی‌نامه ابوریحان بیرونی

نوشته دکتر پرویز اذکایی