معماری در خدمت گردشگری
مـــوزه بــزرگ مصر در واقع یک مجموعه گســتــرده در ۱۲۰هکتار است که ۱۲سالن نمایش را در خود جای داده است. پیش‌نمای تاریخی این موزه در مقیاسی ساخته شده است که حسی شبیه ایستادن در برابر اهرام را به بینندگان القا می‌کند سپس به دهلیزی می‌رسد که مجسمه سر به فلک کشیده ۳۲۰۰ساله رامسس دوم در آن قرار گرفته است.
موقعیت مکانی این موزه که در کناره نخستین فلات بیابانی و در میان هرم بزرگ جیزه و شهر قاهره واقع شده از ویژگی‌های منحصر به فرد آن است که همزمان گذشته و حال این کشور را به هم پیوند می‌زند.
ایده ساخت این موزه در سال۲۰۰۳ و در دوران حسنی مبارک مطرح شد؛ اما رخدادها و مسائلی مانند بهار عربی و همه‌گیری کرونا فرآیند تکمیل ساخت آن را دچار وقفه‌های طولانی کرد تا اینکه نهایتا عملیات ساخت و تکمیل موزه در سال۲۰۱۳ آغاز شد و ۱۰سال به درازا کشید.
هنقان پنگ؛ طراح پروژه‌های عظیم
گروه معماران «هنقان پنگ» در سال۱۹۹۹ در نیویورک شکل گرفت و دفتر خود را در همان سال راه‌اندازی کرد. این شرکت عمدتا به خاطر پروژه‌های بزرگ خود که بافت شهری را دگرگون می‌کنند، به شهرت رسیده؛ پروژه‌هایی که ده‌ها جایزه معتبر بین‌المللی به آنها تعلق گرفته است.
این پروژه‌ها شامل طیف گسترده‌ای از بناهای شهری همچون پل و زیرساخت‌های مدرن تا مراکز فرهنگی هستند. این گروه همچنین طراح موزه فلسطین در بیرزیت است که نماد تاریخ و فرهنگ فلسطین محسوب می‌شود.
آنها به خاطر طراحی این موزه جوایز بزرگ «آقاخان» و «دزین» را به‌دست آوردند. دفتر مرکزی شرکت «هنقان پنگ» در سال۲۰۰۱ به دوبلین، ایرلند نقل مکان کرد. آنها همچنین در سال۲۰۱۱ یک دفتر مشاوره و طراحی در برلین تاسیس کردند.
معماران گروه «هنقان پنگ» رویکردی چندرشته‌ای به طراحی دارند و با بسیاری از طراحان و مهندسان پیشرو همکاری داشته‌اند. آنها موزه مصر را طوری طراحی کرده‌اند که نمونه‌ای مثالی از این نوع معماری قلمروگرا در دنیای امروز باشد.
معابد و غارت مستعمرات حکومت مرکزی
رهام برکچی‌زاده، محقق در مقاله‌ای اوضاع معابد در مصر باستان را چنین تحلیل کرده است: معابد مصری که «خانه خدایان» نام داشتند از ثروت بسیاری برخوردار بودند و مستقیم زیر نظر فرعون اداره می‌شدند. بخش بزرگی از منابع مالی حکومت از معابد تامین می‌شد. همچنین بخشی از ثروت معابد از راه غارت مستعمرات حکومت مرکزی به‌دست می‌آمد.
به غیر از نگهداری و آرایش تمثال خدایان، مراسم اجتماعی بسیاری در حاشیه رسیدگی به مجسمه‌ها و تامین موارد مورد نیاز برای آنها انجام می‌شد. هرودوت گزارش می‌دهد که مراسم راهپیمایی و سرود خواندن دسته‌جمعی در شب میان مصریان معمول بوده است.
همچنین در برخی از اعیاد به یاد اوزیریس در کنار دریاچه ساییس نان قندی می‌خوردند. اطلاعات به دست آمده از خرابه‌های معابد باقی‌مانده از مصر باستان نشان می‌دهد که هر معبد به نوبه خود شهر کوچکی بوده است که در آن منازل خدمتکاران، انبارها و طویله‌ها در کنار عبادتگاه‌ها وجود داشته‌اند.
عبادتگاه‌ها و جایگاه خدایان در وسط محوطه معابد قرار داشت که از هر طرف خیابانی به آن منتهی می‌شد که در سمت آن نمونه‌ی کوچکی از ابوالهول قرار داشته است. در مدخل هر عبادتگاه مجسمه فرعون و دو ستون که روی آنها پرچمی نصب شده بود، قرار داشت.
همچنین برج‌های هرمی شکل که به تمثال‌ها و کتیبه‌های مختلفی زینت داده شده بودند در کنار در عبادتگاه قرار داده شده بود. وقتی از مدخل عبادتگاه می‌گذشتند وارد حیاط اندرونی می‌شدند که در آن دالان‌هایی وجود داشت که مراسم در آنها اجرا می‌شد.
همچنین در محوطه عبادتگاه‌ها تالارهای بزرگی با ستون‌های عظیم وجود داشتند که در مراسم و اعیاد خاص از آنها استفاده می‌شده است. در منتهی‌الیه آن تمثال خدای معبد قرار داشت که بر عرش پر هیبتی تکیه زده است. نکته مهم در بررسی این معابد این است که به‌گونه‌ای طراحی شده بود که هر چه به اندرونی عبادتگاه نزدیک‌تر می‌شدند از تعداد افرادی که حق بازدید را داشتند کاسته می‌شد.
به عبارت دیگر این امر نشان‌دهنده وجود یک نظام طبقاتی دینی در سرزمین مصر است. این نظام طبقاتی از پست‌ترین طبقات جامعه آغاز می‌شد و تا رأس هرم طبقاتی که فرعون بود، ادامه می‌یافت. فرعون صاحب اصلی معبد و اشخاص به میزان درجه‌ای که در نظام طبقاتی داشتند، می‌توانستند در معبد صاحب نفوذ باشند. تنها روحانیون بزرگ درباری قادر به بازدید از اندرونی نهایی عبادتگاه که خلوتگاه راز نام داشت، بودند.
معماری مصر، سبکی خاص در دنیا
معماری مصر یکی از سبک‌های معماری جهان بوده که طی ۱۰هزار سال در دره نیل پدید آمده که یکی از شاخص‌ترین تمدن‌های جهان است. گروه «معماری پایدار» در تفسیر خود از معماری تاریخی مصر آورده است: مصر دارای جغرافیای ساده است (رودخانه، صحرا و صخره). سواحل نیل به طول ۹۰۰ و پهنای ۱۶کیلومتر منبع حیات این سرزمین و ساکنان آن بوده است و می‌توان به جرات گفت که شاهرگ حیاتی تمدن مصر محسوب می‌شود.
در مصر برخلاف بین‌النهرین، ما شاهد ایجاد یک تمدن و امپراتوری واحد و طولانی با سنت‌های واحد – مذهب واحد و عقاید و سیستم نظامی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی واحد هستیم و به این جهت در زمینه‌های هنری هویتی مستقل و با ثبات و دست‌نخورده دارد که برای مدتی طولانی این ثبات را حفظ کرده است.
معماری مصر سرگذشت اسرار و نبوغ معماران این سرزمین باستانی در طول تاریخ بوده که به خلق شاهکارهای منحصر به فردی منجر شده است. معماری مصر باستان را بر پایه مصالح مورد استفاده به دو دسته می‌توان تقسیم کرد: بناهایی که از خشت (آجر نپخته) در ساخت آنها استفاده شده است. بناهایی که از سنگ‌هایی نظیر بازالت، آهک، مرمر و گرانیت ساخته شده‌اند.
مصری‌ها قومی ابدیت‌گرا بودند. در مصر هر معماری که مربوط به آن دنیا باشد، سنگی است و هر معماری که مربوط به این دنیا باشد، خشتی و فانی است. گذشته از معماری مصر که در خدمت مذهب و مراسم تدفین بود نوع دیگری از معماری با نام معماری نظامی نیز در مصر رواج داشت که معرف آن قلعه‌ها و برج‌هایی هستند که در آن زمان ساخته شده‌اند.
این نوع معماری در دوران حکومت آل‌ایوب به اوج خود رسید که نمونه‌های بارز این سبک معماری قلعه صلاح‌الدین و دژ المظفر است. نخستین گونه معماری مصر باستان، مصطبه‌ها بودند. مهم‌ترین شاخصه معماری دوران پادشاهان کهن، مقابر و آرامگاه‌های مصری هستند. این آرامگاه‌ها در آغاز در قالب یک مصطبه، سپس هرم‌های پله‌دار، هرم‌های خمیده و نهایتا شکل نهایی و تکامل‌یافته آنها، همان اهرام عظیم و سه‌گانه جیزه است. در واقع، اولین شکل مقبره‌ها، مصطبه‌ها بود.
مصطبه (سکو) ساختمان چهار گوشه‌ای از آجر یا سنگ است با دیواره‌هایی پرشیب که روی مقبره‌های زیرزمینی که به وسیله هواکشی با خارج ارتباط پیدا می‌کرد، ساخته می‌شد. شکل مصطبه به نوعی الهام از تل خاک‌های انباشته روی قبر مردگان دارد. مصطبه‌ها در سرداب یا زیر زمین (محوطه تدفین) مقبره بودند و هیچ‌گونه ارتباطی با محیط خارج وجود نداشت.
ارتباط مصطبه با محیط خارج از طریق دری بود که به غار خانه کوچک منتهی می‌شد و اقوام و نزدیکان متوفی هدایای خود را برای وی در آنجا می‌گذاردند. مصبطه‌ها نه تنها اولین شکل مقابر ساخته‌شده در مصر بودند، بلکه ساخت آنها در زمانی که اهرام نیز به وجود آمد، ادامه یافت و به‌عنوان مقابر اشراف و نزدیکان فرعون در کنار اهرام، بنا می‌شد. طول آنها از ۴.۵ تا ۵۲متر و ارتفاعشان از ۳تا۹متر متغیر بود. علت شیبدار بودن دیواره‌های یال مصطبه مقاومت بیشتر آنها نسبت به دیوارهای عمودی در مقابل نیروهای وارده بوده است.
۹۷ میلیون دلار بودجه برای تقویت گردشگری
احمد عیسی، وزیر گردشگری مصر در گفت‌وگو با رسانه‌ها برنامههای این وزارتخانه برای جذب گردشگری در سال‌های آینده را تشریح کرده است که چکیده اظهارات او از نظرتان می‌گذرد: این وزارتخانه در حال تقویت بخش گردشگری و تجربه بازدیدکنندگان از جمله توسعه مکان‌های باستان‌شناسی و موزه‌هاست و بر این اساس بودجه‌ای بالغ بر ۹۷میلیون دلار را برای نگهداری و مرمت آثار باستانی و تاریخی طی سال مالی ۲۰۲۳ـ ۲۰۲۴ در نظر گرفته است.
بیشتر این هزینه از طریق خود وزارتخانه و از درآمد حاصل از هزینه ورودی گردشگران تامین می‌شود. در حال حاضر بیش از ۴۰هزار اتاق هتل در کشور مصر موجود است و مقامات در تلاش هستند تا رویه‌ها را برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مرتبط با گردشگری، به‌ویژه ساخت هتل‌ها ساده‌سازی کنند تا با افزایش تعداد بازدیدکنندگان از مصر و به‌عنوان بخشی از برنامه کشور برای جذب ۳۰میلیون گردشگر در سال، طی پنج سال آینده همگام شوند.
دزدی از باقیمانده‌های فراعنه
سال۲۰۱۱ به دنبال ناآرامی‌ها و اعتراضات در مصر، موزه قاهره مورد دستبرد سارقان حرفه‌ای قرار گرفت. در این سرقت تاریخی، در کنار پیکره طلایی توتان‌خامون، یازدهمین فرعون مصر باستان که ایستاده بر پلنگی به نمایش درآمده، سایر مجسمه‌ها و آثار گنجینه‌ها‌ی این فرعون نیز به تاراج رفت.
افزون بر این، خبرگزاری‌ها نیز از تخریب هفتاد اثر تاریخی مانند مومیایی‌ها و مجسمه‌های سنگی متعلق به ۲هزار سال پیش از میلاد مسیح خبر دادند. سارقان در مجموع ۱۳ویترین را شکسته و به برخی از قطعات نفیس موزه آسیب رساندند. پیکره یکی از خدایان گنجینه توتان‌خامون، از جمله آثار صدمه‌دیده این تاراج ضد فرهنگی بود.
دیدار پولساز گردشگران با فراعنه
آمار گردشگران جهانی طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ در حال بالارفتن بود؛ به‌طوری‌که افزایش عجیب ۱۶۱درصدی در سال۲۰۱۷ نسبت به سال پیش از آن ثبت شد. با این حال شیوع کرونا گردشگری در مصر را نیز همچون دیگر مقاصد اصلی گردشگری به محاق برد. در سال۲۰۲۰ حدود ۴.۸میلیون گردشگر به مصر رفتند؛ یعنی کاهش ۶۵.۸درصدی نسبت به سال۲۰۱۹. با این حال از زمان کاهش همه‌گیری کرونا، مصر بیشترین تعداد گردشگران بین‌المللی را در قاره آفریقا جذب کرده است که عمدتا گردشگران اروپایی و بین منطقه‌ای از کشورهای عربی بوده‌اند. مصر با درآمد ۱۲.۲میلیارد دلار در سال۲۰۲۲، بالاترین رتبه را در آفریقا از نظر درآمد گردشگری به خود اختصاص داد.