مالیات مستقیم یا عایدات ثابت
تمام زمین‌های حاصلخیز و مزارع پنبه و برنج و توتون و تنباکو و تریاک و غلات و باغ‌های میوه باید مالیاتی بپردازند و آن مالیات متناسب است با جنس محصول و فراوانی یا کمی آب. غالبا این نوع مالیات از اصل محصول گرفته می‌شود یعنی تحصیلداران دولتی ربع و حداقل خمس محصول زارع را از او می‌گیرند. طرز اخذ این مالیات در هر ایالت یکسان نیست مثلا در ایالت آذربایجان مالیات به اراضی زراعتی تعلق می‌گیرد و مطابق گاوبندی گرفته می‌شود، در آنجا برای هر جفت گاوبندی ۱۵فرانک می‌گیرند، به علاوه سرانه‌ای هم می‌گیرند یعنی از هر مرد چهار فرانک و از هر زن یا طفلی ۲ فرانک و از هر اسب یا ماده گاو یا الاغ ۹۰ سانتیم و از هر راس گوسفند ۲۰ سانتیم می‌گیرند، مع‌هذا این طریق معین و مأخذ روشن با طبع ایرانی موافقت و سازش ندارد و اگر مداخلی در کار نباشد افسرده و ملول می‌شود.
با اینکه معین شده است که از هر ناحیه و دهکده‌ای چه مبلغ باید گرفته شود، معمولا حاکم محل، اخذ مالیات را به‌طور مزایده به اشخاص واگذار می‌کند و مداخل خود را هم منظور می‌کند یعنی به مبلغی به‌طور دلخواه خود به اجاره می‌دهد و اجاره‌دار هم با کدخدایان همدست شده و این مبلغ را با مداخلی که باید عایدشان شود بین دهکده‌ها تقسیم می‌کنند اما غالبا مالکان عمده برای فرار از تعدیات ماموران اخذ مالیات، مبلغ بدهی خود را به اضافه مبلغ مختصری به نام مداخل، به حاکم می‌پردازند تا از شر ماموران خلاص شوند.
- سفرنامه از خراسان تا بختیاری، هانری رونه دالمانی، ترجمه: محمدعلی فره‌وشی ص: 45.