قانون و اجرای نظامنامه پستی
مورخین و نوشته‌های تاریخی جهان سابقه تاسیس چاپارخانه را در ایران به زمان سلسله هخامنشی و سابقه ایجاد آن را به داریوش اول به عنوان بنیان‌گذار چاپار نسبت داده‌اند و یکی از مشهورترین و حساس‌ترین تشکیلات اداری هخامنشیان، چاپارخانه بود که گروه چابک سواران آن ارتباط دائمی مرکزی و ایالات ایران را برقرار و در کوتاه‌ترین زمان اخبار و گزارش‌های واصله از گوشه و کنار مملکت را به مرکز و از مرکز به دورترین نقاط کشور می‌بردند. تمام مراسلات پستی، توسط سیستمی از شبکه‌های وسیع راهداری، که محل رفت‌وآمد پیک‌های سواره و پیاده بود، انجام می‌شد.
هرودت مورخ یونان باستان این سیستم را به این شکل شرح می‌دهد: هیچ روشی سریع‌تر از طریق ارسال پیام‌ها که توسط پارسیان کشف شده بود وجود نداشت و آن به این صورت بوده که پارسیان ایستگاه‌های مختلفی را در نظر گرفته بودند که از نظر زمانی فاصله آنها یک روز با یکدیگر فاصله داشتند ضمنا ایستگاه‌های مخصوصی برای مواقع برف و باران و سرما به منظور ارسال پیام در نظر گرفته شده بود و این پیام‌ها با حداکثر سرعت ممکن انجام پذیرفته است او می‌گوید نه برف نه سرما نه باران نه تاریکی شب مانع ارسال پیام نشد.
اولین پیک وارده پیام و بسته‌ها را تحویل دومین نفر می‌داد که او نیز به طریق اولی تحویل سوارکار می‌نمود و کار ادامه می‌یافت تا اینکه پیام‌ها به مقصد می‌رسیدند. پست در ایران تا پیش از سال ۱۲۹۷ هجری قمری به صورت «ادارده» بود و تمامی امور پستی در آن زمان توسط همین اداره صورت می‌گرفت.
اداره پست در زمان وزارت امیرکبیر به صورت یک اداره منظم برای عموم درآمد و اداره آن به میرزا شفیع‌خان چاپارچی واگذار شد. در سال ۱۳۱۲ ریاست اداره پستخانه به عهده محسن‌خان امین‌الدوله، فرزند حاج میرزا علی‌خان امین‌الدوله صدراعظم بود.
در سال ۱۲۹۰ پس از سفر ناصرالدین شاه به اروپا، شخصی به نام گوستاو ریه از کشور اطریش به ایران آمد و اولین نظامنامه پست ایران را تهیه کرد. با کوشش گوستاو ریه در سال ۱۸۱۷ میلادی ایران به اتحادیه جهانی پست ملحق شد.
در سال ۱۲۹۷ ناصرالدین شاه دستور داد تا موسسه پست آن روز به وزارت تبدیل شود و اداره آن را به امین‌الملک وزیر وظایف و رییس دارالشورا سپرد. وی یک سال بعد یعنی در سال ۱۲۹۸ از وزارت وظایف و ریاست دارالشورا استعفا کرد تا برای رسیدگی به امور وزارتخانه جدید فرصت بیشتری پیدا کند.
در ۱۵ جمادی‌الاول سال ۱۳۰۳ جزوه‌ای کوچک در ۵۲ صفحه به نام تعرفه اداره جلیله پستخانه ایران با چاپ سنگی منتشر شد. در این رساله نقشه‌هایی از جمیع تلگرافخانه‌ها، پست‌خانه‌ها و چاپارخانه‌ها و خطوط پستی آن ایام آمده است. به موجب مندرجات آن رساله، کشور ایران در سال ۱۳۰۳ دارای ۷ خط اصلی و پنج فرعی پستی بوده است.
در سال ۱۳۳۴ هـ.ق در زمان رئیس‌الوزرایی میرزا عبدالحسین فرمانفرما کتابچه‌ای به نام قانون پستی و نظامنامه اجرای قانون پستی در ۱۲۴ صفحه در تهران در مطبعه تمدن به چاپ رسیده است. در این کتابچه، قانون پستی، فرمان (تصویب‌نامه)، نظامنامه اجرای قانون پستی، نرخ حمل‌ونقل، فهرست خطوط پستی مملکت، فهرست دفاتر و شعبه‌های پستی مملکت در دوره قاجار آمده است.
منابع:
ستاد پست و تلگراف و تلفن در دوره رضاشاه، به کوشش مرضیه یزدانی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۸ ش. ایران، وزارت پست و تلگراف، اداره تلگراف، اولین رساله اطلاعات راجع به تلگراف ایران: سال ئیچی‌ئیل ۱۲۹۹، تهران، ۱۲۹۹ ش.
حسین پژمان بختیاری، تاریخ پست و تلگراف و تلفن، تهران؟ ۱۳۲۶ ش.
سفرنامه تلگرافچی فرنگی، چاپ ایرج افشار، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۹ (۱۳۵۲ ش).
جهانگیری قائم‌مقامی، «سابقه تلگراف در ایران»، بررسی‌های تاریخی، سال ۷، ش ۱ (فروردین- اردیبهشت ۱۳۵۱). مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، تهران ۱۳۵۳ ش.
ابراهیم صفائی، «افتتاح تلگراف طهران- مشهد»، نگین، سال ۳، ش ۷ (آذر ۱۳۴۶).
ابراهیم صفائی، «قرارداد تلگرافخانه جاسک بین دولت ایران و انگلیس»، وحید، سال ۴ ش ۷ (تیر ۱۳۴۶).
دکتر شاهین، «شحه‌ای از تاریخچه پست در ایران» وحید، شهریور ۱۳۴۳، ش ۹.