بخش نخست از مذاکرات روز یکشنبه، ۲۶بهمن ۱۲۸۶ شمسی نمایندگان مجلس شورای ملی را می‌خوانید:
نایب رئیس: یک کاغذى نصرت‌السلطان به هیات رئیسه نوشته‌اند و از نظر هیات رئیسه هم گذشته است و خیلى مفید است! خوب است در مجلس خوانده شود.
(در این موقع شروع به قرائت لایحه مزبوره گردیده، قریب به این مضمون بود): چنانچه به رأى‌العین دیده و مى‌بینیم، تاکنون هر قدر خرابى بر این مملکت روى داده، به علت آن است که تا حال کارها به اهل علم و خبره آن رجوع نشده و به این واسطه اشخاص با علم هم تحصیلات خود را تکمیل ننموده‌اند، لهذا دچار این همه مخاطرات شده‌ایم و کار به جایى رسیده است که حالا چراغ به دست گرفته و از عقب یک‌نفر آدم عالم بصیر می‌گردیم و جوانان تحصیلکرده ما هم که به فرنگستان رفته‌اند و مراجعت کرده‌اند، چون کار به آنها رجوع نشده و مسوولیت در کار نبوده، تحصیلات لازمه را نکرده و اکنون کار مملکت این طور خراب و در عهده تعویق مانده است و اصلاح این مفاسد نمی‌شود، مگر به واسطه وجود اشخاص عالم که باید تمام ادارات ما را این اشخاص مرتب و منظم نمایند و این از دو حال بیرون نیست: یکى آنکه به جهت هر اداره چند نفر معاون از خارج بیاوریم، مثل گمرک که تمام کارها را به دست آنها بسپاریم و این را نه بنده بلکه هر‌کس که مختصر حس داشته باشد، تجویز نخواهد کرد، زیرا که به جهت هیچ دولتى صلاحیت ندارد که امور داخله خود را به دست غیر بسپارد، به‌خصوص دولت ایران؛ اما شق دیگر که به عقیده بنده؛ صحیح می‌آید و دقت‌نظر هیات رئیسه مجلس را به آن جلب می‌نماید که عده‌ای از شاگردان تحصیلکرده را به رنگستان بفرستند و عجالتا، به جهت تعلیم و ترتیب اداره دولت بلژیک از سایر ممالک خارجه بهتر است، مشروط بر اینکه محصلین مزبور نظارى داشته باشند که در هر سه ماه یا ۶ ماه یا بیشتر در ظرف مدت تحصیل راپورت عملیات آنها را بدهند که هرگاه نتوانستند کسب اطلاع کامل نمایند و در تکمیل تحصیلات خود از مدارس بزرگ تصدیق‌نامه به دست بیاورند، آنها را از ارجاع خدمات به کلى محروم بدارند، مگر اینکه تصدیق داشته باشد نه به جهت ازدیاد اطلاع زیاده از دو سال باید بماند به جهت نفرستادن پنجاه یا شصت نفر صد هزار تومان مخارج بازدیدشده که در مدت دو سال این عده تکمیل شوند و به همین ترتیب، هر سال سى چهل نفر را خواسته و عوض فرستاده شود. این فقره فایده کلى دارد، به علاوه خیلى از فرنگی‌ها در اینجا داریم که مبالغى می‌گیرند می‌توان عذر آنها را خواست و مواجب آنان را به اینها داد که تحصیل نمایند و نیز در عوض این صدهزار تومان مسیو مورنال متعهد شده است که از مخارج اداره گمرک کسر نماید.
(در این موقع گفته شد خوب است در این خصوص کمیسیونى تشکیل شود.)
احسن‌الدوله: بنده عرض می‌کنم این ترتیبى اینجا نوشته شده است در عالم رویا خیلى خوب است، اما در عالم عمل غیرصحیح است. اینکه نوشته شده مستخدمین خارجه لااقل دو سال باید در اینجا بمانند تا از مقتضیات مملکت خبردار بشوند بنده عرض می‌کنم که مسیو نوزده سال دیگر اگر می‌ماند کاملا از اوضاع این مملکت خبردار نمی‌شد، منتهى دیدند کسى در مقابل نیست و کلیه اختیار در دست خودشان است. این بود که ابدا کسى را در این مدت تربیت نکردند که ممکن باشد در جاى یکى از بلژیکی‌ها گذاشت و این هم که نوشته است صد هزار تومان صرفه‌جویى شده است، بلى این صرفه‌جویى از مسلمان‌ها شده که بیرون کرده، ولى از خرج تراشى‌هاى خودشان ابدا کم و کسر نکرده است مقصود این است آنهایى که در گمرک بوده و عالم هستند سر کار بگذارند تا برسد به اینکه مبالغى خرج شاگرد بدهیم و جهت تحصیل به خارج بفرستیم.
اسدالله میرزا: همیشه می‌گفتم یکى از بدبختی‌هاى مملکت ما این است که کارخانه آدم سازى نداشته و نداریم اگر کسى هم تحصیلکرده بود خدمتى به او رجوع نمی‌شد. به این سبب تحصیلات او هم بى‌ثمر و بى‌نتیجه می‌ماند و این لایحه که جناب نصرت‌السلطان نوشته‌اند بسیار خوب است، اما آن راه اول که اروپایی‌ها را بیاوریم ادارات ما را مرتب نمایند و بچه‌هاى ما را هم تعلیم نمایند. این یک راهى است و معایبى هم دارد که بعضی‌ها در همان لایحه ذکر شده و یک راه دیگر هم همین است که از اینجا اشخاصى را بفرستیم در خارجه تحصیل کنند چنان‌که سایر ممالک هم همین کار را می‌کنند و از بیست و پنج ساله تا پنجاه ساله را براى تعلیم و تحصیل به مملکت دیگر می‌فرستند. پس ما هم لابدیم که همین کار را بکنیم و باید این اشخاص از طلاب مدارس باشند که هم در صراط تحصیل و هم به صرفه‌جویى معتاد هستند و بنده معتقد نیستم به اینکه اطفال را به خارجه بفرستیم و به این اشخاص که انتخاب می‌شوند براى رفتن به خارجه باید دولت و ملت به آنها کمک صحیح کنند و لازم هم نیست که به بلژیک بفرستند، اگرچه در این لایحه اظهار اعتقاد به بلژیکی‌ها کرده‌اند ولى آلمان از براى تحصیل بهتر است باید این اشخاص را انتخاب کرد و فرستاد و چند نفر را هم بر آنها گماشت که سال به سال ایشان را امتحان کنند. اگر درست تحصیل نمی‌کند یا قابلیت ندارند آنها را برگردانند و این اشخاص اگرچه فعلا به درد ما نمی‌خورند، ولى براى چندسال بعد خوب است و لازم است که در این باب اقدامى بشود.