تاسیس کنسولگری انگلستان
نخستین مراکزی که انگلستان در پی تاسیس آن بود تجارتخانه‌های وابسته به کمپانی هند شرقی این دولت بود که مرکز آن در بمبئی قرار داشت و خط و ربط خود را از لندن (دفتر مرکزی) دریافت می‌کردند. این تجارتخانه‌ها علاوه بر ایفای نقش اقتصادی و مستعمراتی، عهده دار انجام وظایف نظامی و سیاسی بودند، چنانکه کشتی‌های جنگی وابسته به این کمپانی، عملیات‌های نظامی متعددی را انجام می‌دادند.
به دنبال تحولات جهانی در قرون نوزدهم و بیستم میلادی و توسعه مستعمراتی بریتانیای بزرگ، نهادهای متعدد موازی به منظور پیشبرد اهداف سلطه جویانه دولت انگلستان شکل گرفت که یکی از این نهادهای سیاسی، کنسولخانه بود. کنسولخانه‌های انگلستان در شهرهای متعدد ایران به ویژه اصفهان، یزد، کرمان، مشهد، شیراز و بندرعباس تشکیل شد که هر یک از آنها زیر نظر سفارتخانه این کشور در تهران اداره می‌شد و بنا به مقتضیات زمانه برخی از این کنسولگری‌ها به صورت مستقیم با لندن ارتباط برقرار می‌کردند.
در این خصوص کنسولگری‌های بریتانیا در خلیج فارس ( بوشهر و بندر عباس) از اهمیت زیادی برخوردار بودند.تلاش دولت بریتانیا برای تاسیس کنسولگری در بندرعباس از سال ۱۳۲۰ق / ۱۹۰۲م آغاز شد. برای این منظور نامه‌های متعددی میان سفارت انگلستان و وزارت امور خارجه ایران (به وزارت نصرالله مشیرالدوله) رد و بدل شده است.
در تلگراف وزارت خارجه ایران به سالار معظم، حکمران بوشهر ( ۱۹ محرم الحرام ۱۳۲۱ق) آمده است:«در بیست و یکم شهر شوال ۱۳۲۰ق بنا بر اظهار سفارت انگلیس و اجازه بندگان اعلیحضرت اقدس همایونی ارواحنا فدا به جنابعالی تلگراف شدکه معادل ۹ هزار و ششصدو هشتاد زرع مربع برای بنای عمارت قنسولخانه مسافت دارد، می‌خواهند بخرند، اگر زمین مزبور مال دولت است به قیمت عادلانه بفروشید و وجهش را ارسال دارید تا تقدیم شود و اگر صاحب دارد اجازه بدهید بفروشد و تفصیل را تلگراف نمایید.» (۱۳۲۱ ق، ک ۴، پ ۸، سند شماره شماره ).
طی تحقیقی که توسط حکمران بوشهر به عمل آمد مشخص شد:«بعضی، ادعای مالکیت زمین مزبور را می‌کنند... ولی آن اشخاص مدعی برای مالکیت این قطعه زمین به خصوص اسناد صحیح در دست ندارند و این نقطه صاحب ندارد و متعلق به دولت است» (۱۳۲۱ق، ک ۴، پ۸، سند شماره ۲).نکته جالب توجه این است که سفارت انگلستان زمانی درخواست خود را برای ایجاد کنسولخانه در بندرعباس مطرح کرد که مظفرالدین شاه عازم فرنگستان بود.
نصرالله مشیرالدوله، وزیر خارجه وقت ایران، طی تلگرافی به مدحت الوزرا، کارگزار بندرعباس، اظهار کرد: «درباب زمین فی مابین بندرعباس و نابند که برای کنسولخانه انگلیس می‌خواهند بنا کنند از طرف وزارت خارجه اجازه داده شده است، مخالفت نباید کرد.» انگلیسی‌ها بلافاصله پس از اخذ اجازه از وزارت خارجه ایران اقدام را برای ایجاد کنسولخانه خود آغاز کردند. به منظور حمل مصالح بنایی مورد نیاز، دولت بریتانیا خواهان تاسیس یک خط موقت راه آهن در ساحل بندرعباس بود.
وزارت خارجه در پاسخ به تلگراف کارگزاری بندرعباس که خبر این اقدام انگلیسی‌ها را به تهران مخابره کرده بود، اظهار کرد: «از کشیدن راه موقتی که برای حمل مصالح بنایی خواهد بود مخالفت نکند و پس از اتمام بنایی آن راه موقوف و برداشته خواهد شد.» از گزارش‌های ارسالی توسط کارگزاران بندرعباسی به وزارت خارجه برمی‌آید که بنای کنسولخانه و احداث راه آهن تا سال ۱۳۲۵ق به طول انجامیده است.
در یکی از این گزارش‌ها آمده است: «در خصوص قونسولخانه جدید‌البنای انگلیس مدتی است که مشغولند و چند اتاق هم ساخته و راهی که به آنها اجازه داده شده است به حمل و نقل مصالح بنایی از کنار دریا تا قونسولخانه مذکور تاکنون نساخته‌اند». دولت انگلستان برای ایجاد تاسیسات خود در بندرعباس مهندسانی را از هندوستان به خلیج فارس فرستاد (همان، سند شماره ۹) ساختن اتاق مخصوص اقامت کنسول انگلیس، یکی از مهم‌ترین مسائلی بود که در آن زمان مطرح شد.
بنای اولیه آن به دلیل نداشتن استحکام کافی ویران شد و پس از مدتی ساختن یک بنای تازه را از سر گرفتند (همان سند). از آنجا که در جریان اقامت بست‌نشینان (متحصنین) مشروطه خواه ایرانی در بعضی از دفاتر کنسولگری انگلیس به‌ویژه در اصفهان خساراتی به آن عمارت وارد شده بود.
به نظر می‌رسد که دولت بریتانیا که متوجه این مساله و بست‌نشینی احتمالی مشروطه خواهان بندرعباس در این مرکز شده بود در پی آن شدند که عمارتی مستحکم را بنا کنند. کنسولگری انگلستان در بندرعباس علاوه بر پذیرایی از مشروطه‌طلبان و بست‌نشینان بندرعباس که از ظلم و بی‌عدالتی کارگزاری این شهر (مدحت‌الوزرا) به آنجا پناهنده می‌شدند، محل استقرار اتباع انگلیسی که به این شهر وارد می‌شدند نیز به شمار می‌آمد.
در گزارش ۱۲صفر ۱۳۲۵ق کارگزاری بندرعباس به وزارت خارجه ایران آمده است:«چند روز قبل دو نفر انگلیسی سیاح وارد بندرعباس شدند و در قنسولگری دولت پهنه انگلیس منزل داشتند.» دولت روسیه تزاری نیز که به مهم‌ترین رقیب سیاسی بریتانیا در قرن بیستم میلادی تبدیل شده بود و دامنه نفوذ تجارتی و نظامی آن به خلیج فارس نیز رسیده بود، در پی رقابت سیاسی با انگلستان در خلیج‌فارس کنسولگری خود را در بندرعباس و لنگه بنا نهاد.
محمد علی سدید السلطنه بندرعباسی، نویسنده و کارگزار سیاسی، به عنوان کفیل دولت روسیه تزاری نخستین کسی است که عهده‌دار مقام کفالت کنسولگری روسیه در بندرعباس و سپس لنگه را به دست آورد. ادامه رقابت این دو دولت منجر به انعقاد قرارداد ۱۹۰۷م مبنی بر تقسیم ایران به سه منطقه نفوذ روسیه در شمال، منطقه نفوذ انگلیس در جنوب و منطقه مرکزی به ظاهر بی‌طرف شد.کنسولگری انگلیس در بندرعباس از نفوذ زیادی برخوردار بود؛ چنانکه در شانزدهم رمضان سال ۱۳۳۵ به اصرار کنسولگری شجاع نظام حاکم بندرعباس به تاسیس بلدیه همت گماشت (سدیدالسلطنه،۱۳۷۱، ص۲۷۵) در یک مورد دیگر کنسولگری بندرعباس لیست سیاهی تهیه کرد که تعدادی از افراد و شرکت‌ها را همدست آلمان معرفی و تجارت با آنها را ممنوع کرد. منبع: اسناد وزارت امور خارجه