حسابداری، دانش باستانی

پیشینه حسابداری در ایران نیز به نخستین تمدن‌هایی می‌رسد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری به‌دست آمده با ۲۵قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران‌باستان است.

در طول تاریخ، روش‌های حسابداری متنوع و متعددی برای اداره امور حکومتی و انجام دادن فعالیت‌های اقتصادی ابداع شد، که در پاسخ به نیازهای زمان، سیر تحولی و تکاملی داشته است. ممیزی املاک در تمدن ساسانی (در جریان اصلاحات انوشیروان، به‌منظور تشخیص مالیات‌های ارضی، کلیه زمین‌های مزروعی کشور ممیزی و مشخصات آن از جمله مساحت، نوع زمین و نوع محصول در دفتری ثبت می‌شد.)... و تکامل حسابداری برای نگهداری حساب درآمد و مخارج حکومتی در دوران سلجوقیان (نگارش اعداد به‌صورت علایمی کوتاه شده از نام اعداد عربی) راحساب سیاق می‌نامند.

حسابداری سیاق که احتمالا در دوران سلجوقیان تکامل یافته، روشی است که براساس آن، حساب جمع و خرج هر ولایت در دفتر مربوط به آن ولایت ثبت و در عین حال یک دفتر اصلی در مرکز نگهداری می‌شده است که خلاصه جمع و خرج هر ولایت به‌طور جداگانه در صفحات مربوط، در آن به خط سیاق نوشته می‌شده است. این روش در دوران قاجاریه تکمیل شد و کتب خمسه (دفاتر پنج‌گانه) برای گروه‌های عمده مخارج نیز نگهداری می‌شده است.

و نگهداری حساب فعالیت‌های بازرگانی به حساب سیاق، نمونه‌های بارز و پیشرفته آن است.

با این حال، حسابداری نوین(دوطرفه) همانند بسیاری از دانش‌های کاربردی دیگر، به همراه ورود فرآورده‌های صنعتی و رسوخ موسسات و شرکت‌های خارجی به ایران راه یافت و در جریان تحولات اقتصادی - اجتماعی صد سال گذشته با پیدایش سازمان‌های جدید دولتی و خصوصی و دگرگونی شیوه‌های تولید و توزیع بسیار پیشرفت کرد.

حسابداری با تمدن همزاد است و به اندازه تمدن بشری قدمت دارد. در تمدن‌های باستانی بین‌النهرین قسمت اعظم ثروت‌های جامعه در اختیار فرمانروا یا فرمانروایان بود. معمولا کاهنان که قشر ممتازی را در سلسله مراتب اجتماعی تشکیل می‌دادند وظیفه نگارش را به‌طور اعم و نگهداری حساب درآمدها و ثروت‌های حکومت را به‌طور اخص به عهده یا درواقع در انحصار داشتند و در عین حال به ثبت برخی از معاملات شهروندان نیز می‌پرداختند، از جمله در تمدن باستانی سومر نظام مالی جامعی برقرار بود و کاهنان سومری علاوه‌بر نگهداری حساب درآمدهای حکومتی، به نحوی موجودی غلات، تعداد دام‌ها و میزان املاک حکومتی را محاسبه می‌کردند.

نخستین مدرک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه‌های سفالین از تمدن سومر در بابل است و قدمت آن به ۳۶۰۰سال قبل از میلاد می‌رسد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد به دست آمده از تمدن باستانی مصر (۵۲۵-۵۰۰۰ ق.م) حکایت از آن دارد که در اجرای طرح‌های ساختمانی این تمدن، نوعی کنترل حسابداری برقرار بوده که بهره‌گیری از نیروی کار هزاران هزارنفر را در امر ایجاد بنا و حمل‌ونقل مصالح ساختمانی در تشکیلاتی منظم، میسر می‌کرده است، از تمدن مصر در دورانی که یونانیان و رومیان بر آن تسلط داشتند نیز مجموعه‌های متعددی از حساب‌های نوشته شده بر پاپیروس باقی مانده است. شواهد و مدارک به دست آمده از یونان باستان نیز حکایت از استقرار روش‌های حسابداری دارد. از جمله حساب معبد پارتنون در لوحه‌های مرمرین اکروپولیس حک و بخشی از آن هنوز هم باقی است.

منبع: سایت انجمن حسابداری ایران